Mensen duurzaam en vitaal aan het werk helpen én houden, ook wanneer er sprake is van psychische problemen

Direct naar:

Binnen de Academische Werkplaats Arbeid en Gezondheid wordt actief samengewerkt tussen wetenschap en praktijk in onderzoek en kennisuitwisseling. Onderzoeksprojecten richten zich op het bevorderen van duurzame inzetbaarheid en arbeidsparticipatie. We spreken bijzonder hoogleraar Evelien Brouwers over wat er nodig is om mensen duurzaam en vitaal aan het werk te helpen én te houden, ook wanneer er sprake is van psychische problemen. 

Aandacht voor wat werknemers écht belangrijk vinden

“Binnen ons onderzoek kijken we naar arbeid en gezondheid in termen van welzijn en ‘waarden’: wat iemand écht belangrijk vindt. We baseren ons hierbij op het Capability-gedachtegoed, met het uitgangspunt dat het voor welzijn belangrijk is dat men in essentie mag zijn en doen wat waardevol is, en dat men daar keuzevrijheid in heeft. Stel dat het voor een werknemer écht belangrijk is om elke dag zelf haar kind uit school te halen, of om mantelzorg te verlenen aan een zieke moeder. Als een werkgever daar structureel geen rekening mee houdt kan dit leiden tot stress, wat weer uitval of vroegtijdig vertrek tot gevolg kan hebben. Maar wanneer een werkgever wél oog heeft voor individuele waarden en kan faciliteren in het realiseren hiervan, zien we dat werknemers zich gezien en erkend voelen, langer bij hen blijven, beter werk afleveren, en zich beter voelen. Het is de sleutel naar betere duurzame inzetbaarheid, maar in de praktijk staan we hier nog weinig bij stil.”

De meeste mensen met gezondheidsproblemen zijn in staat om een bijdrage te leveren aan de arbeidsmarkt, al dan niet met aanpassingen of onder bepaalde voorwaarden. Toch zien we dat deze beperkte manier van denken over ziekte en gezondheid nog steeds onbewust in ons systeem zit.

Huidige arbeidsmarkt vraagt om andere kijk op ziekte vs. gezondheid 

“We bevinden ons in een periode van een grote kentering in hoe we denken over ziekte en gezondheid. Van oudsher is dit erg zwart-wit: je bent ziek, of je bent gezond – en als je ziek bent, moet je eerst beter worden voordat je (weer) kan werken. Deze benaderingswijze is niet reëel en niet bevorderlijk voor onze samenleving. Alleen al de huidige krapte op de arbeidsmarkt vraagt om een nieuw perspectief op ziekte en gezondheid. De meeste mensen met gezondheidsproblemen zijn in staat om een bijdrage te leveren aan de arbeidsmarkt, al dan niet met aanpassingen of onder bepaalde voorwaarden. Toch zien we dat deze beperkte manier van denken over ziekte en gezondheid nog steeds onbewust in ons systeem zit. Onderzoek richt zich vaak nog steeds op interventies gericht op het “repareren” van de werknemer met psychische problemen, maar niet op het aanpassen van de werkomgeving.”

Helaas leidt openheid over psychische klachten ook vaak tot discriminatie. Het is nodig dat HR-beleid zich richt op het ondersteunen en niet op het uitsluiten van werknemers met gezondheidsproblemen.

Openheid over psychische klachten belangrijk, maar niet vanzelfsprekend

“Om mensen met psychische klachten aan het werk te houden, is het heel belangrijk dat er een veilig werkklimaat is waar de werknemer in een vroeg stadium aan de bel kan trekken als het niet goed gaat, zodat werknemers niet bang hoeven te zijn voor negatieve carrièreconsequenties. Steun van de leidinggevende en collega’s, het gesprek aangaan over wat verergering van de klachten en uitval zou kunnen voorkomen en tijdelijke werkaanpassingen kunnen hierbij helpen. Het is vooral belangrijk dat werknemers met leidinggevenden bespreken wat ze nodig hebben. Helaas leidt openheid over psychische klachten ook vaak tot discriminatie. Het is nodig dat HR-beleid zich richt op het ondersteunen en niet op het uitsluiten van werknemers met gezondheidsproblemen. Tenslotte is het ook belangrijk dat mensen werk kunnen doen wat bij hen past en waar ze positieve energie uit halen. In ons onderzoek zagen we dat mensen die langer dan een half jaar ziek thuis zaten met psychische klachten vaak de inhoud van het werk niet meer leuk vonden. 

Doordat stigma een belemmering vormt voor het vroegtijdig aangeven van psychische klachten, wordt een belangrijke mogelijkheid op preventie van verergering en uitval gemist

Angst voor een negatieve stempel  

“In onderzoek onder militairen bij Defensie vonden we dat de belemmerende factoren om te praten over psychische problemen bijna allemaal gerelateerd waren aan de angst om een negatieve stempel te krijgen en vervolgens negatiever behandeld te worden. Maar ook in onze andere onderzoeken zagen we dat de angst voor negatieve carrièreconsequenties werknemers belemmerden om te bespreken wat ze nodig hadden. En die angst blijkt niet ongegrond. We vonden dat 30% van de Nederlandse leidinggevenden aangaf dat zij sollicitanten die ooit psychische klachten hebben gehad liever niet aannamen, ook niet als de klachten inmiddels over waren. In een ander promotieonderzoek, onder mensen met psychische aandoeningen in de bijstand, zagen we heel duidelijk het negatieve effect van stigma. We lieten deelnemers in de experimentele groep goed nadenken over wat ze wel en niet wilden zeggen over hun psychische problemen bij het solliciteren, met behulp van deze gesprekshulp. Na 6 maanden hadden ze 2x zo vaak betaald werk gevonden als de controlegroep waarbij we niets deden. En dit verschil was er na een jaar nog steeds. De bevindingen lieten zien dat niet de psychische problemen zelf maar het stigma daarop erg belemmerend was voor het vinden van betaald werk. De manier waarop mensen communiceren over hun psychische problemen is dus cruciaal voor hun duurzame inzetbaarheid.”

“Al met ligt de sleutel naar duurzame inzetbaarheid in het vinden van de juiste persoon bij de juiste baan. Werkgevers moeten leren voorbij vooroordelen en stigma te kijken, met hun werknemers bespreken waar hun waarden en talenten liggen, en samen na te gaan hoe mensen optimaal kunnen floreren.”