Tilburg 1969, een knooppunt in de tijd
Studenten waren vanaf 29 april 1969 negen dagen de baas op de Katholieke Hogeschool in Tilburg, de latere universiteit. De impact van die actie is nog altijd niet verstomd. Een voorhoede-activist van toen en twee actieve studenten van nu ontmoeten elkaar.
Bij zijn vader ging een lampje branden, toen Joost van Kommer vertelde dat Tilburg de plaats van zijn studie zou worden. "Aha, dus je gaat naar de Karl Marx Universiteit", zei die. In het gezin van Veerle Pieters werd de bekendmaking van dochter Veerle blanco ontvangen. Nou ja, er zat in ieder geval geen rood tintje aan de reactie. Zelfs niet als grap.
Aha, dus je gaat naar de Karl Marx Universiteit
Wisten Joost en Veerle zelf veel. De echo van wat zich vijftig jaar geleden op de bescheiden Tilburgse campus afspeelde had hen in Otterlo en Raamsdonksveer op geen enkele manier bereikt. Gewoon studeren gingen ze. Maar nu, april 2019, staan ze in de groot gegroeide universiteit stil op de plekken waar toch waarlijk geschiedenis is geschreven. Frans Godfroy is voor even hun gids. Verteller van verhalen uit de eerste hand. Want hij maakte ze mee, de negen dagen dat naar schatting 1500 studenten de Katholieke Hogeschool Tilburg (KHT) bezet hielden. Sterker nog, hij bewoog zich binnen de radicaalste groep Links Front in de voorhoede.
Feest
“Je moet het niet overdrijven. Het was maar een studentenactie in een provinciestad in een klein land”, zegt Godfroy (70). Toch: “Het was ook een feest van de democratie. Ook al is van de directe eisen nauwelijks iets terecht gekomen, in mijn leven is die bezetting bepalend geweest.”
Herleven
Die impact reikt verder. Steeds maar weer herleeft dat massale studentenprotest. De komende dagen, nu de halve eeuw bereikt is, in alle hevigheid. Er was al eens een tv-documentaire, en ook een lijvig boek dat de bezetting in breder perspectief plaatst: 1969 Opstand in het Zuiden. Steeds had de Tilburger daarin een aandeel, van het boek was hij mede-auteur. Ook nu, op verzoek, draaft de man die in de kritische journalistiek zijn brood verdiende graag op. “Dan had ik er toen maar niet bij moeten zijn.”
De Tilburgse studentenstrijd liep parallel aan die voor ‘het volk’
Veerle (21 jaar, bachelor-student bestuurskunde) en Joost (ook 21, bachelor-student bedrijfseconomie) loodsen Frans Godfroy op hun beurt door het gebouw waar zij dit studiejaar het meest verblijven. Met zeven anderen vertegenwoordigt het tweetal de studentenbelangen in het hoogste medezeggenschapsorgaan van Tilburg University, de universiteitsraad.
foto vlnr: Joost van Kommer, Veerle Pieters en Frans Godfroy in de aula (2019)
Boven het grand café Esplanade op de campus zijn de ruimtes waar hun gekozen fracties SAM (Veerle) en Front (Joost) kantoor houden. Gratis koffie. Godfroy, geinend: “Een van de verworvenheden van onze actie van toen.”
In een vergaderzaaltje bekijken ze gezamenlijk de schimmige zwartwit tv-beelden van die bezetting en de massale vergaderingen in de aula. “Het lijkt wel een toneelstukje”, roept Veerle uit. “Allemaal mannen. Allemaal in pak en met stropdas. Allemaal rokend.” Het woordje ‘bijna’ is op z’n plaats, maar daar kunnen die beelden niks aan doen.
Geweld
Nieuwsgierig zijn de twee studenten ook. Hoe was de sfeer in april ‘69? Werd het nooit grimmig? Godfroy: “Bij jongerenverzet in Berlijn, Parijs, de VS hadden we het jaar daarvoor veel geweld gezien. Die kant zou het op kunnen gaan. We leefden wel met het idee dat ze ons eruit zouden komen halen. Maar dat is toch niet aangedurfd.”
“Merkte je op de universiteit toen iets van een old boys network?”, vraagt Veerle.“Dat was altijd zo geweest”, is het antwoord. “Als je hier ging studeren, en je had de goede contacten, had je je baan al bijna binnen. Netwerken is van alle tijden.”
In Tilburg was het web vijftig jaar geleden nog geweven van roomse draden. Het curatorium, zoals het universiteitsbestuur toen heette, werd aangevoerd door de voorzitter van de katholieke werkgevers.
foto: links Frans Godfroy, juichend
“Prachtig voorbeeld van hoe eenzijdig het was”, zegt Godfroy. “Ja, dat drukte zijn stempel ook op het onderwijs. Binnen de katholieke zuil woedde een enorme strijd tussen progressieven en conservatieven, die werd hier ook uitgevochten. Ik had zelf net als vele anderen eerst op het seminarie gezeten. Wij riepen altijd: waar zijn de werknemers?”
In februari 1969 stond de befaamde naam 'Karl Marx Universiteit' al in rode menie op de gevel
Alles was politiek
De universiteit moest er nog aan wennen dat het academisch onderwijs niet meer voorbehouden was aan studenten van gegoede komaf. Iedere jongere met een goed stel hersens kon naar binnen. Alleen joegen in die hersens veel nieuwe ideeën elkaar achterna. Alles moest anders, en alles had een politieke lading. De Tilburgse studentenstrijd liep parallel aan die voor ‘het volk’.
Dus was het logisch dat bezoekers van feesten in de binnenstad op 30 april, koninginnedag, een extra editie van het Tilburgs Algemeen Studentenblad (TAS) onder ogen kregen. ’s Nachts geschreven en gedrukt, door Godfroy onder anderen. ‘Een knooppunt in de tijd’ noemt hij die dagen. “De bezetting was een katalysator van iets dat onontkoombaar is. Af en toe komt zoiets voorbij.”
In 1969 zat Tilburg met de hogeschoolbezetting in het oog van de orkaan. Min of meer toevallig. Een vooropgezet plan was er in ieder geval niet. Studenten roerden zich in het hele land, maar de roep om democratisering van het onderwijs leek juist een beetje uitgedoofd.
De bezetting was een katalysator van iets dat onontkoombaar is
Foto: De lont in het kruitvat. Rector Cees Scheffer deelt mee dat de hogeschool gesloten wordt.
Aan de KHT was de temperatuur al langer flink opgelopen. Een reeks sit-ins en teach-ins (langdurige discussies) had de opstandigheid opgewarmd. Ook stonden twee maanden eerder die befaamde letters al op de gevel, in hardnekkige rode menie: Karl Marx Universiteit. Simpel trouwens, zo’n sit-in. Gewoon de smalle gang naast de aula in het toen enige hogeschoolgebouw, waar iedereen doorheen moest, blokkeren.
Activisme
“Deed de helft van de studenten aan de bezetting mee, op die kleine universiteit van toen? Dat kan ik me nu niet meer voorstellen”, zegt Joost van Kommer. Dat roept een wedervraag aan hem en Veerle op. Activisme op de campus, is er dat ook in 2019 nog?
Het toeval wil dat juist in de week na de ontmoeting de bedrijvendagen zijn, waar studenten mogelijke toekomstige werkgevers kunnen ontmoeten. Ook Shell is present, en dat is onder andere vanwege de positie in de klimaatdiscussie omstreden. Een groep studenten bepleit het concern niet toe te laten. Tevergeefs, dat wel.
Joost: “Studenten van nu denken dat ze door het online tekenen van een petitie al verschil maken. Ze zijn terughoudend als ze voor een zaak iets moeten inleveren, dat ze een tentamen missen bijvoorbeeld.” Veerle: “Zo’n mondiaal probleem als met Shell, dat sijpelt nog wel door. Maar we zitten met z’n allen minder in de positie om actie te kunnen voeren. Iedereen wil zo snel mogelijk aan de bak, de studie mag geen jaar te lang duren.”
Ook zij mogen dan geen activistische studenten zijn, actief zijn de twee wel. Als universiteitsraadleden genieten ze een (betaald) bestuursjaar, waarvan ze ook voor de toekomst profijt denken te hebben. Een prettige manier om ‘te weten wat er speelt’, vindt Joost. “Ik zat lang in de bubbel van het corps St. Olof, dit verruimt m’n blik.” “En misschien”, zegt Veerle, “bereik je met activisme ook wel minder dan met hoe wij het nu doen.”
De telefooncentrale is een kamertje van niks, maar daar begon het wel
Fotobijschrift: Drie oud-bezetters doen een sit-in na ten behoeve van een vpro-documantaire over de bezetting (2017). Vlnr: Fiona Conrads, Ton Koster, Frans Godfroy.
Overleg
De weg van overleg is dat. Joost: “De afstand tot het college van bestuur is heel klein. We hoeven de secretaresse maar te bellen en we zitten aan tafel.” Veerle: “We communiceren voortdurend om iets te kunnen bereiken, we praten samen met de personeelsgeleding mee in commissies en het dagelijks bestuur. Daar worden de zaken meestal gedaan, de universiteitsraad zelf is iets meer voor de bühne.”
Word je zo niet al te gemakkelijk ingekapseld?, vraagt de activist van toen. Veerle denkt van niet. “Wij kennen de agenda’s van het college echt wel. We laten ons zomaar niet ompraten. Ook niet toen het bestuur een jaar geleden de universiteit te snel te hard wilde laten groeien. Als dreigt dat we de begroting tegenhouden, is er echt wel een probleem. We hebben best veel macht, onderschat het niet.”
En weten ze voor wie ze het doen? “Het is moeilijk erachter te komen wat de gemiddelde student wil. We proberen het er wel uit te trekken.” Niet met teach-ins, maar met polls, enquêtes, ‘input-avonden’. “Alles bij elkaar zijn er toch wel vijfhonderd mensen actief in de medezeggenschap.”
‘Internationals’
Dat lijkt misschien weinig op 16.000 Tilburgse studenten in totaal. Maar de tijden zijn dus anders. En leg het toenemende aandeel Chinezen of andere ‘internationals’ maar eens uit waar je voor strijdt. Met de paar duizend studenten van 1969 was het gevecht misschien ook wat makkelijker te organiseren.
Niettemin: respect voor wat er toen is gebeurd. Frans Godfroy sluit z’n spontane korte rondgang langs de ‘plaatsen van herinnering’ af bij de telefooncentrale. Het is een kamertje van niks. Maar ja, daar begon het op 29 april 1969 wel. Veerle: “Negen dagen bezetting. Wel een goed verhaal.”
"Wij bezetten de hogeschool niet, we hielden hem open."
In de avond van 28 april 1969 dringen zo'n veertig studenten de zaal binnen van de senaat, het dagelijks bestuur van de hogeschool. Doel: meer inspraak voor studenten.
Frans Godfroy zegt het nog maar eens voor de geschiedschrijving: "Wij gingen de hogeschool niet bezetten, we gingen hem openhouden." In de avond van 28 april 1969 dringt een groep van ongeveer 40 studenten van het radicale Links Front de zaal binnen van de senaat, het dagelijks bestuur van de hogeschool. Die heeft net beslist dat van medebeslissingsrecht voor studenten geen sprake kan zijn. De studenten gaan er niet meer weg.
De ochtend erna neemt een kleine groep de telefooncentrale in. "Goedemorgen, u spreekt met de Karl Marx Universiteit", krijgen de bellers te horen. Een van hen is een radiojournalist. Op zijn vraag of er sprake is van bezetting van de hogeschool - officieel nog niet het geval - krijgt hij een bevestigend antwoord. Zo hoort heel Nederland er al snel van.
Gesloten
Om 13 uur deelt rector Cees Scheffer mee dat president-curator Paul van Boven de hogeschool gesloten heeft verklaard. Alle onderwijs wordt opgeschort, tentamens en examens ook. Dat is de lont in het kruitvat. "Feitelijk een staking tegen de studenten", wordt het genoemd. Zo'n 1500 studenten nemen dan zelf het heft in handen. Een onderwijs-, voedsel-, orde- en persdienst worden gevormd, 's nachts blijven 400 studenten in het gebouw slapen. Het is het begin van massale aulavergaderingen, waar eindeloze discussies met besluiten bij handopsteking worden beslecht. Enkele hoogleraren steunen de studenten. KVP-minister van onderwijs Veringa bekritiseert de opstelling van de hogeschooltop. Die beweegt pas op 7 mei succesvol.
Goedemorgen, u spreekt met de Karl Marx Universiteit
Erkenning
De senaat "erkent in principe het medebeslissingsrecht voor alle geledingen en op alle niveaus als uitgangspunt voor het overleg omtrent de structuur van de hogeschool". En: "Het ideaal van democratie zal inspiratiebron dienen te zijn." De radicaalste studenten vinden de ingebouwde mitsen en maren maar niks, maar de moegestreden aulavergadering reageert met applaus. De sluiting van de hogeschool is ten einde.
Tilburg is dan al lichtend voorbeeld. Vanaf begin mei zijn democratiseringacties op andere Nederlandse universiteiten aan de orde van de dag. De bekendste en hardhandigst beeindigde is die in Amsterdam, de bezetting van het Maagdenhuis.
Fotografie: Tilburg University, Dolph Cantrijn, Clemens van Diek
Dit artikel van Ben Ackermans is voor het eerst verschenen in het Brabants Dagblad van 27 april 2019 naar aanleiding van de bezetting van Tilburg University 50 jaar geleden.
Ook in Tilburg University Magazine
Publicatiedatum: 28 augustus 2019