Promotie K.M.T. Meijer MA

De bedrijfsethiek heeft twee gezichten. Aan de ene kant is het een zeer succesvol veld. De meeste universiteiten en hogescholen bieden cursussen bedrijfsethiek aan en vrijwel alle grotere bedrijven hebben een ethiekprogramma (e.g., ethische code of ethiek trainingen). De bedrijfsethiek heeft echter ook een andere kant. Al sinds de oprichting wordt het veld bestookt met felle en fundamentele kritiek. Volgens sommige critici is de moderne bedrijfsethiek niet alleen oppervlakkig en simpel; het is ook een uitermate hypocriet veld. Hoe komt het dat de bedrijfsethiek zo kwetsbaar is voor kritiek? En is deze kritiek alleen van toepassing op bedrijfsethiek, of hebben andere velden van toegepaste ethiek te maken met dezelfde kritiek? 

Om deze vragen te beantwoorden start ik met een reconstructie van de wetenschappelijke kritiek op de bedrijfsethiek. Ik laat zien dat er ten minste vijf centrale problemen met de bedrijfsethiek zijn. Het gros van deze problemen draait om de notie dat de moderne bedrijfsethiek niet begrijpt waar ethiek over gaat. Er is echter iets merkwaardigs aan deze kritiek; enkele prominente critici presenteren deze problemen alsof ze specifiek zijn voor bedrijfsethiek; alsof deze problemen zich alleen voordoen in dit veld. Hiermee wordt de bedrijfsethiek als het ‘zwarte schaap’ van de toegepaste ethiek neergezet. Ik plaats deze manier van presenteren tussen haakjes en stel dat de problemen van de bedrijfsethiek lijken op problemen van de ethiek in het algemeen. Dit type problemen kan zich voordoen in iedere poging om ethiek toe te passen, en daarmee dus in ieder veld van toegepaste ethiek. 

Ik gebruik twee methodes om deze hypothese te onderzoeken. Een vergelijkende analyse tussen kritieken op bedrijfsethiek en bio-ethiek laat zien dat de vermeende problemen van de bedrijfsethiek zich in beide velden voordoen. En een hermeneutische studie van argumenten in het werk van Emmanuel Levinas (over ethiek en ‘trauma’) en Simone de Beauvoir (over ethiek en ‘ambiguïteit’) toont dat we hier inderdaad te maken hebben met problemen van de ethiek in het algemeen. In tegenstelling tot het beeld dat enkele critici ons voorhouden lijkt de bedrijfsethiek dus niet het ‘zwarte schaap’ van de toegepaste ethiek te zijn. Deze critici hebben echter wel gelijk wanneer zij stellen dat deze problemen zich voordoen in dit veld en dat bedrijfsethici de implicaties van deze problemen moeten onderkennen. Ik concludeer dat het onmogelijk is om deze problemen met ethiek op te lossen maar dat het tegelijkertijd onvermijdelijk is voor velden van toegepaste ethiek om tot een goede benadering van deze problemen te komen. Enkele condities voor een dergelijke benadering worden geschetst in de epiloog.