Promotie drs. M. Blanken

Een goed functionerend jeugdzorgsysteem is van groot belang. Dat vraagt om sector-overstijgend werken en een passend hulpaanbod. In de praktijk betekent dit dat vele organisaties - van preventie tot zeer specialistische zorg - lokaal in een netwerk samenwerken om kinderen en gezinnen tijdig passende hulp en ondersteuning te kunnen bieden, aangestuurd door de gemeente als verantwoordelijke voor het jeugdbeleid. Om dat goed te kunnen doen, is het streven al jaren: meer samenhang, betere samenwerking en goede aansluiting op hulpvragen. Toch is er maar weinig bekend over hoe organisaties in het jeugddomein zich ook echt in netwerken organiseren, ordenen en manifesteren. Het verkrijgen van een dieper inzicht in deze netwerklogica is het doel van dit proefschrift.

Het onderzoek is één van de weinige longitudinale vergelijkende netwerkstudies op het gebied van jeugdzorg waarbij specifiek gekeken is naar het ontwerp, de samenhang en de ontwikkeling van complexe jeugdhulpnetwerken. Daarvoor werden in gemeenten van verschillende grootte drie jeugdhulpnetwerken onderzocht en vergeleken. Die bestonden uit 65 tot 135 organisaties in diverse sectoren zoals geestelijke gezondheidszorg, onderwijs, kinderopvang, veiligheid, specialistische jeugdzorg en welzijnswerk. In 2018 en 2019 werden daartoe de managers van deze netwerken geïnterviewd en vertegenwoordigers van de organisaties kregen een online vragenlijst voorgelegd.

Bevindingen
De bevindingen in dit proefschrift laten zien dat er al een veelbelovende basis is voor een samenhangend jeugdzorgsysteem. De jeugdhulpnetwerken bestaan uit genoeg verschillende soorten organisaties die met elkaar verbonden zijn; hun relaties zijn meestal sterk en gebaseerd op de taken die nodig zijn: het delen van kennis en overdragen van cliënten; en kernorganisaties zoals Centra voor Jeugd en Gezin hebben een centrale positie in het netwerk, doordat zij met veel andere organisaties verbonden zijn in het netwerk. 

Er zijn echter ook belangrijke tekortkomingen. Zo vraagt integrale jeugdzorg om sterke relaties tussen veel organisaties, terwijl daar niet altijd tijd, energie en middelen voor zijn; is het voor organisaties onduidelijk hoe het netwerk wordt aangestuurd; zijn er aparte kennisstromen met inhoudelijke of bestuurlijke informatie, wat kan leiden tot onvoldoende aansluiting van hulpvraag en -aanbod; missen cruciale toegangsorganisaties bij het verwijzen van cliënten een centrale positie in het netwerk en komt de samenhang van het hulp- en ondersteuningsaanbod in gevaar omdat veel sterke relaties tussen organisaties binnen een jaar wegvallen.

Om te komen tot een jeugdzorgsysteem waarin sprake is van meer samenhang, betere samenwerking en goede aansluiting op hulpvragen, zouden gemeenten moeten investeren in het formuleren en uitvoeren van een selectieve integratiestrategie. Daarbij geldt: wie met elkaar moet samenwerken, doet dat - en wie dat niet hoeft, doet dat vooral ook niet. Het is belangrijk dat er een sterke (informatie)verbinding is tussen inhoud, beleid en bestuur en dat netwerkcoördinatievaardigheden en taakspecifieke competenties van gemeenten versterkt worden. Ook aandacht voor een lerend systeem is cruciaal. Dat kan door continu te evalueren en reflecteren op de logica van een samenhangend jeugdzorgsysteem en permanente monitoring van de resultaten van het netwerk.