Promotie drs. M.J.F. Landers

Bij patiënten met een glioom, een type hersentumor, is de eerste keuze van behandeling in de meeste gevallen een operatie om zoveel mogelijk kwaadaardig tumorweefsel weg te halen en daarbij de beschadiging van gezond hersenweefsel te voorkomen. In sommige gevallen kan de neurochirurg ervoor kiezen om de hersenoperatie onder wakkere omstandigheden uit te voeren, om de kans op schade aan gebieden die belangrijk zijn voor bepaalde hersenfuncties te beperken. Directe Elektrische Stimulatie (DES) is de techniek die momenteel wordt gezien als de gouden standaard om tijdens wakkere hersenoperaties belangrijke hersenfuncties in kaart te brengen en te bewaken. Deze techniek wordt gebruikt om de hoeveelheid tumorweefsel dat weggehaald zal worden af te wegen tegen het behouden van functioneel belangrijke gebieden.

DES is ontwikkeld om tijdens een operatie vast te kunnen stellen of specifieke hersengebieden of hersenverbindingen, een belangrijke rol spelen bij hersenfuncties zoals taal en motoriek. Het bewaken van taal en motoriek levert een bewezen betere uitkomst door het voorkomen van verlammingen of taalstoornissen. 

De laatste jaren zijn verschillende neurochirurgische centra deze techniek ook gaan gebruiken om andere functies te monitoren, zoals executieve functies. Executieve functies zijn de regelfuncties van de hersenen die nodig zijn voor het realiseren van doelgericht en aangepast gedrag, zoals werkgeheugen, inhibitie en cognitieve flexibiliteit. Deze functies zijn van essentieel belang om alledaagse taken uit te voeren, zoals boodschappen doen, koken, autorijden, studeren en je beroep uitoefenen.

De reden om executieve functies te monitoren is dat stoornissen in deze functies veel voorkomen bij patiënten met een glioom, zowel voor als na de operatie. Het is echter nog onbekend of specifieke hersenverbindingen, ook wel subcorticale banen genoemd, onmisbaar zijn voor executieve functies, waardoor de wetenschappelijke onderbouwing en klinische relevantie om deze functies te monitoren tijdens wakkere hersenoperaties voorlopig ontbreekt. 

Het hoofddoel van dit proefschrift was om te onderzoeken of specifieke hersenverbindingen betrokken zijn bij executieve functies en gemonitord kunnen worden met een gestandaardiseerde set van taken tijdens wakkere chirurgie bij patiënten met een glioom. Om meer inzicht te verkrijgen in de functionele rol van subcorticale banen, en ter voorbereiding op de ontwikkeling van gestandaardiseerd monitoring protocol, hebben we structurele en functionele laesie-symptoom studies verricht en de resultaten van deze studies gecombineerd met bevindingen uit de literatuur. 

De bevindingen toonden onder andere dat specifieke hersenbanen, zoals de Frontal Aslant Tract en de rechter en linker Superior Longitudinal Fasciculus III betrokken zijn bij executieve functies en voorzag ons van argumenten om ze tijdens wakkere hersenoperaties te monitoren.

Samen met de klinische ervaring van de afdeling neurochirurgie van het ETZ Tilburg en dat van drie andere neurochirurgische centra (Lariboisière Parijs, EMC Rotterdam, UMC Utrecht), hebben we een protocol ontwikkeld om deze hersenbanen te monitoren. Dit protocol omvat een set van executieve taken die op dezelfde manier in de verschillende centra worden afgenomen. Met dit protocol werd overeenstemming bereikt voor klinisch haalbare en wetenschappelijk onderbouwde intra-operatieve cognitieve monitoring. Hiermee werd een pad gebaand voor toekomstig onderzoek dat zich richt op de mate waarin de monitoring van deze functies leidt tot een vermindering van cognitieve problemen na een hersentumoroperatie en daarmee tot een betere kwaliteit van het sociale en professionele leven.