Van kabinetsformatie tot burenruzie: nieuw democratisch contract kan conflicten oplossen
Onze rechtsorde moet vernieuwen om te zorgen dat we tot aanvaardbare beslissingen komen als de belangen botsen en we toch samen verder moeten. Juridisering en polarisatie leggen de landelijke besluitvorming plat. Te veel mensen die thuis, op het werk of in hun bedrijf in een conflict terecht komen, komen daar niet meer uit. We hebben een nieuw democratisch contract nodig om conflicten op te lossen, betoogt hoogleraar Maurits Barendrecht. Hij neemt op vrijdag 17 mei afscheid als hoogleraar Innovatie van Rechtssystemen van de Universiteit van Tilburg, met de rede ‘Responsief recht ... hoe werkt dat? Een democratisch contract om conflicten op te lossen’.
In zijn afscheidsrede vat Maurits Barendrecht inzichten over innovatie van rechtssystemen samen. Het meest in het oog springende inzicht is: innovatie gebeurt niet. Geen enkele instelling heeft de opdracht om de verhoudingen in de rechtsorde continu te verbeteren. De staatsmachten modderen voort in gekozen en onafhankelijke instanties die een overmaat aan regels produceren, uitvoeren en handhaven, terwijl mensen vooral behoefte hebben aan oplossingen waarmee zij verder kunnen, aldus Barendrecht.
“De vrijheid van vereniging loopt uit op ondoorzichtige lobby en de vrijheid van meningsuiting creëert platforms die handelen in verontwaardiging. Als zwevende kiezer, als rechtzoekende en als deelnemer aan de maatschappelijke democratie gaat de burger er dus op achteruit. Rechtsstaat en democratie zijn internationaal aan de verliezende hand.”
Organisaties als de EU en de OESO raden dringend aan om het democratisch contract te verbeteren. De cijfers en de onderzoeken zijn duidelijk: mensen hebben behoefte aan interventies die zorgen dat ze gehoord worden en overeenstemming kunnen bereiken over rechtvaardige uitkomsten.
Responsief recht
Barendrecht laat zien hoe responsief recht vorm krijgt via derde partijen die balans brengen in de sleutelrelaties van de levensloop, zoals gezins-, werk-, bedrijfs-, buurt-, huisvestings-, financiële- en veiligheidsverhoudingen. Rond die relaties kan het politiek en persoonlijk hoog oplopen. Want daarin zijn mensen van elkaar afhankelijk voor het merendeel van hun welvaart en geluk.
Responsief recht betekent ontrafelen van achterliggende behoeften, oplossingen onderzoeken, het vinden van rechtvaardige verdeelsleutels, met benutting van de energie van betrokken burgers. We weten wat werkt. Ieder conflict is al eens opgelost. Rechters, overheden en volksvertegenwoordigers zitten nu vast in procedures waarin we elkaar de maat nemen. Om hun rol te kunnen vervullen, moeten zij doorgaande routes naar oplossingen kunnen bieden. Van kabinetsformatie tot burenruzie, het kan veel beter.
Symposium en afscheidsrede
- Prof. dr. Maurits Barendrecht spreekt op vrijdag 17 mei 2024 om 16.15 uur in de aula zijn afscheidsrede uit onder de titel Responsief recht ... hoe werkt dat? Een democratisch contract om conflicten op te lossen. De rede is ook te volgen via livestream.
- Voorafgaand aan de rede vindt een gelijknamig symposium plaats: Responsief recht …. hoe werkt dat? Hierin gaan twaalf deskundigen op uitnodiging van Maurits Barendrecht in op manieren die daadwerkelijk conflicten oplossen als belangen botsen.
Maurits (J.M.) Barendrecht is hoogleraar Innovatie van Rechtssystemen aan Tilburg Law School. Na een loopbaan in de advocatuur promoveerde hij in 1992 (cum laude) op recht als model van rechtvaardigheid. Vanaf 1 januari 1993 was hij hoogleraar privaatrecht. Hij leidde een bekroond onderzoeksprogramma Justice Needs in Private Law, waarin onder meer een methode werd ontwikkeld om de rechtvaardigheid van procedures meetbaar te maken. Een terugkerende vraag in zijn onderzoek is hoe rechtssystemen zich kunnen openen voor innovatie op basis van wat werkt voor mensen, systematisch gevoed door wetenschappelijke inzichten en praktijkervaringen.
Als lid van staatscommissies en van de Raad voor de Maatschappelijke Ontwikkeling adviseerde hij de regering over grootschalig herstelrecht, polarisatie, toegang tot recht en de samenhang tussen straf en zorg. Als specialist op het gebied van maatschappelijk effectieve rechtspleging nam hij deel aan talrijke onderzoeken en verbeteringsprojecten, onder meer op het gebied van rechtsbijstand, letselschade, echtscheiding en strafrecht. De laatste tien jaar werkte hij vooral bij het Hague Institute for Innovation of Law (HiiL) aan de internationale ontwikkeling van people-centred justice (responsief recht).
Noot voor de pers
Voor meer informatie en interviewverzoeken kunt u contact opnemen met Maurits Barendrecht via Maurits.Barendrecht@HIIL.org of met persvoorlichter Corine Schouten van Tilburg University, tel. 013 - 466 2993 / c.h.schouten@tilburguniversity.edu.