Andrea Rozema, winnares eerste Impact Award: ”Impact is van ons allemaal”
Andrea Rozema won dit jaar de allereerste Impact Award van Tilburg University voor haar promotie-onderzoek naar de invoering van rookvrije schoolterreinen. De bekroning kwam net nadat op 1 augustus de nieuwe wetgeving voor rookvrije schoolterreinen van kracht werd, mede gebaseerd op de resultaten van haar onderzoek. Tilburg University Magazine zocht haar telefonisch op.
Waarom koos je rookvrije schoolterreinen als onderwerp?
"Een maatschappelijk relevant onderwerp was voor mij echt een voorwaarde om het onderzoek in te gaan. In dit project zat de maatschappelijke relevantie ingebakken: de overheid had geld vrijgemaakt om te onderzoeken hoe schoolterreinen het beste rookvrij gemaakt konden worden. Toen ik solliciteerde op de vacature voor deze promotieplaats was ik al bezig met het onderwerp roken: ik was bezig om een stoppen-met-roken training te evalueren aan de Rijksuniversiteit Groningen en ik was daarnaast betrokken bij de evaluatie van de rookvrije horeca. Onderzoek naar rookvrije schoolterreinen om te kijken of dit het roken onder jongeren kan reduceren of voorkomen vond ik heel belangrijk: hoe eerder je namelijk begint met roken, des te moeilijker je er weer vanaf komt."
Wat vond je daar zo fascinerend aan?
"Als sociaal psycholoog vind ik het boeiend om te onderzoeken hoe je een omgeving zo kunt inrichten dat je het gedrag van mensen kunt beïnvloeden. We weten bijvoorbeeld dat het zien van een sigaret of zelfs een peuk op de grond kan aanzetten tot roken. Op middelbare scholen speelt ook het rookgedrag van docenten en medeleerlingen een rol. Voordat een omgeving vrij is van sigaretten, moet je met vele factoren rekening houden."
Hoe heb je het onderzoek aangepakt?
"Mijn onderzoek bestond uit twee delen: in drie grote kwalitatieve studies heb ik onderzocht hoe de invoering van het rookverbod verliep op middelbare scholen. Met een grote kwantitatieve onderzocht ik daarnaast wat de effecten zijn van een rookvrij schoolterrein. Die tweede vraag is gebruikelijk in onderzoek, maar de eerste niet per se. De kwalitatieve studies waren aanvullend en verklarend voor de gevonden effecten in de kwantitatieve studie. Zo interviewde ik conciërges, directeuren, ouders en leerlingen van drie soorten scholen: scholen in de voorbereidingsfase van een rookvrij schoolterrein, scholen die bezig waren met de invoering en scholen die de invoering al hadden gedaan. Uit mijn onderzoek kwamen ook andere hele mooie aanbevelingen die meteen konden worden gebruikt in de praktijk."
Welke dan?
"Ik had in mijn onderzoek niet alleen tabakssigaretten meegenomen, maar ook e-sigaretten met en zonder nicotine, en de shisha pen, dat is een elektronische waterpijp. Over de werking van de e-sigaret bestond destijds nog veel verwarring. Maar uit een van de onderzoeken die we hebben uitgevoerd bleek duidelijk dat het gebruik van alternatieve tabaksproducten onder jongeren als opstap kan dienen voor het gebruik van de traditionele sigaret."
(tekst gaat verder onder het filmpje)
Wat was je grootste uitdaging?
"Voor mijn onderzoek werkte ik samen met partijen uit de praktijk, waaronder het Longfonds, diverse GGD’en en het Trimbos Instituut. Maar zo’n samenwerking is niet vanzelfsprekend. Je spreekt bijvoorbeeld niet altijd dezelfde taal: als wetenschapper denk je vaak aan variabelen waarvoor gecontroleerd moeten worden, of het onderzoeksdesign. Maar in de praktijk gaat het vaak om hele concrete antwoorden op de vraag: hoe moet we dit aanpakken in de praktijk?"
Hoe heb je dat opgelost?
"Op verschillende manieren. Wat heel belangrijk is voor sociale impact, en wat ik andere onderzoekers ook zou adviseren: neem de tijd om regelmatig in gesprek met je partners te gaan om op de hoogte te blijven wat er speelt en om daar ook op in te kunnen spelen. Het is lastig om die tijd te nemen, omdat wat je doet niet altijd zichtbaar is en omdat tijd kostbaar is. Maar je aanwezigheid in de praktijk wordt ook heel erg gewaardeerd. Mensen zien dat jij niet in een ivoren toren zit, maar ook een gewoon mens bent."
Tineke Meeldijk, gezondheidsmakelaar GGD Brabant-Zuidoost:
“De GGD verzamelde scholen voor het onderzoek van Andrea. We hadden dat netwerk al voor het project Gezonde School. Wij werden binnen dat project ook wel benaderd door scholen, bijvoorbeeld door een gymleraar die zijn directie zover probeerde te krijgen dat de school rookvrij zou worden, wat toen nog niet het geval was.”
“Het onderzoek van Andrea bevestigde voor ons vanuit de wetenschap wat wel en niet werkte om schoolterreinen rookvrij te maken. Onze eigen werkwijze werd daardoor versterkt: we konden toen zeggen dat onderzoek heeft uitgewezen dat … enzovoort. Daarnaast was de invloed op de politiek heel belangrijk: het onderzoek heeft zeker een rol gespeeld in het besluitvormingsproces.”
"Wat ook helpt is een werkomgeving die achter je staat en die je niet puur op onderzoeksresultaten afrekent. Bij Tranzo, het centrum voor zorg en welzijn van de Tilburg School of Social and Behavioral Sciences waar ik nog steeds werk, is samenwerking met de praktijk onderdeel van onze missie. Kennis uit de praktijk is bij ons evenveel waard als kennis uit de wetenschap. Ze vullen elkaar aan. Ik geloof echt in die gelijkwaardigheid. Het gezegde ‘alleen ga je sneller, maar samen kom je verder’ is hier heel erg van toepassing.
Daarnaast is het belangrijk om je onderzoek te delen in begrijpelijk Nederlands, dat wil zeggen concreet en beknopt. Ik heb bijvoorbeeld een beknopte factsheet en 13 tips voor rookvrije schoolpleinen opgesteld op grond van mijn resultaten. Dat was ontzettend moeilijk, omdat je graag als wetenschapper wilt blijven nuanceren. Maar zo help je de maatschappij wel een handje."
Hoe is het dan toch in 4 jaar gelukt?
"De samenwerking met de praktijk gaf mij heel veel energie. Mijn passie voor het onderzoek groeide daardoor – en dan gaat het snel en gemakkelijk. Mijn (co)promotoren en alle partners hebben trouwens een aandeel gehad in het succes van dit onderzoek, en dus ook de prijs. Impact is van ons allemaal."
Liesbeth Naaborgh, wetenschappelijk medewerker Trimbos-instituut, ‘hét onafhankelijke kennisinstituut voor alcohol, tabak, drugs en mentale gezondheid’:
“Als projectleider Rookvrij schoolterrein van het Trimbos-instituut volgde ik het onderzoek van Andrea op de voet. Ze kwam met goede aanbevelingen voor de praktijk en wist die ook heel goed te verwoorden. Het is echt haar kracht om een groot onderzoek tot de kern terug te brengen. Dat is fijn voor het werkveld. Dit soort onderzoek doe je toch om de dagelijkse werkelijkheid te veranderen, waarbij je te maken hebt met verschillende processen, partijen en krachtenvelden. De grote truc is om wetenschappelijke informatie te vertalen naar concrete stappen voor de praktijk, en het dan niet erg te vinden om enkele nuances te verliezen.”
“Andrea’s onderzoek is niet alleen van belang geweest voor ons project Rookvrij schoolterrein, ze hielp er scholen ook mee op weg. Bovendien had het onderzoek een maatschappelijk en politiek belang: haar aanbevelingen zijn via het Ministerie van VWS input geweest voor de wetgeving die sinds 1 augustus 2020 van kracht is. Die maatschappelijk impact heeft te maken met haar kennis en kunde, maar zeker ook met haar persoonlijke eigenschappen.”
Fotografie: Gerdien Wolthaus Paauw
Publicatiedatum: 27 november 2020