Bankieren in tijden van corona en daarna

Beluister ook het interview met Sylvester Eijffinger op BNR

Het jaar 2020 is niet alleen het jaar dat Sylvester Eijffinger officieel afscheid neemt van de economische wetenschap, maar ook een jaar waarin een covid-pandemie huishoudt. De Olympische Spelen zijn een jaar opgeschoven, de Tour de France is in september gereden, daarnaast spelen Brexit en klimaatverandering en zijn begrotingstekorten inmiddels opgelopen tot meer dan het totaal aan overschotten tijdens de gehele academische loopbaan van Eijffinger. Waar staan we nu? Wat kan de Europese Centrale Bank doen? Het woord is aan vier sprekers die Eijffinger tijdens zijn academische loopbaan op persoonlijke en zakelijke manier leerde kennen.

Riskant vaarwater

Lex Hoogduin mag het spits afbijten. Hij is onafhankelijk directielid van LCH en hoogleraar monetaire economie, complexiteit en onzekerheid aan de Rijksuniversiteit Groningen. Daarnaast was hij van 1997 tot 2001 adviseur van Wim Duisenberg, de eerste president van de Europese Centrale Bank (ECB). “De Europese Central Bank (ECB) bevindt zich in riskant vaarwater. Het doel van de ECB is prijsstabiliteit. Het beleid dat daaruit voortvloeit werkt in mijn ogen niet en is door de pandemie nog minder effectief”, betoogt Hoogduin. “Overheden doen momenteel grote uitgaven wat leidt tot grote tekorten. Griekenland, Italië, Spanje, Frankrijk en België hebben bijvoorbeeld een schrikbarend tekort. Wanneer de ECB de rente verhoogt, leidt dit tot financiële crisis in deze landen, wat weer een diepe economische crisis tot gevolg heeft. En dus moet de ECB de rente constant laag houden.”

De Europese Central Bank (ECB) bevindt zich in riskant vaarwater

Vijf mogelijkheden

“Het is een fragiele situatie die vraagt om actie en nieuwe afspraken”, vervolgt hij. “Hoe pak je het schuldenprobleem aan? Daarvoor zijn vijf mogelijkheden. De eerste is groei aangewakkerd door het herstelfonds. Maar ik verwacht dat het fonds slechts voor stabilisatie zal zorgen en niet voor groei. De tweede mogelijkheid is financiële repressie, met zeepbellen, zombiebedrijven en zwakke groei tot gevolg. De derde is inflatie. Ik vrees dat dit op een later moment in het spel komt met verontrustende gevolgen voor investeerders, spaarders en gepensioneerden. De vierde mogelijkheid is herstructurering of kwijtschelden van de schuld, een hete aardappel die ieder graag aan zich voorbij laat gaan. En tenslotte is er de mogelijkheid tot bezuinigen. Een impopulaire aanpak die ik niet verwacht op korte termijn.”

Groen beleid

“Als bankeconoom ben ik niet zozeer bezig met wat ik vind van het ECB-beleid, maar meer met wat ik verwacht dat de ECB gaat doen”, reageert Carsten Brzeski. Hij is chef econoom bij ING Frankfurt en Global Head of Macro voor ING Research. Eerder werkte hij voor ABN Amro, het Nederlandse Ministerie van Financiën en de Europese Commissie. “Na de aanstelling van Christine Lagarde werd al snel duidelijk dat de ECB een meer groen en sustainable beleid nastreeft. Anders dan tijdens de crisis in 2008/2009 zie je dat terug in het beleid van de ECB. Dertig tot veertig procent van het geld gaat naar pakketten die te maken hebben met klimaatverandering en digitalisering. Daarmee wil de ECB concurrentiekracht geven aan de juiste sectoren.”

Het rendement van groene obligaties niet leidt tot een verminderde emissie

Ondersteuner op het speelveld

Werkt dat? “Op dit moment is de ECB eigenaar van 20 tot 25% van de bestaande groene obligaties. Alleen beslaan die groene obligaties maar 5% van het totaal aantal obligaties. Het eigenaarschap is daardoor slechts een prikkel. Een andere mogelijkheid voor de ECB om invloed uit te oefenen is aandacht besteden aan het karakter en de doelen van bedrijven in hun keuzes: hoe sustainable en groen werkt een bedrijf? Uit onderzoek blijkt dat het rendement van groene obligaties niet leidt tot een verminderde emissie. Bovendien heb je meer invloed op het gedrag van een bedrijf via aandelen dan via obligaties. De conclusie is dat de ECB niet de enige speler is op het speelveld. Het is er ter ondersteuning aan de zijlijn van de nationale overheden en politiek.”

Leren van elkaar

Voormalig president van De Nederlandse Bank Nout Wellink noemt zichzelf een geestverwant van Sylvester Eijffinger. Wellink is niet-uitvoerend lid van de raad van bestuur van de grootste Chinese staatsbank ICBC en ontving in 2008 een eredoctoraat van Tilburg University. “De covid-pandemie treft ons wereldwijd”, schetst Wellink. “Alleen de aanpak van overheden verschilt. Terwijl Nederland ‘flatten de curve’ najaagt heeft China bijvoorbeeld een ‘go hard and early’-strategie. Het zou mooi zijn wanneer we leren van elkaar, ook wanneer we niet van elkaar houden, bijvoorbeeld vanwege de situatie rondom mensenrechten. Daarbij gaat het om kennis van de aanpak van de pandemie, maar ook de economie. De kennis die in China in 2003, 2012 en 2013 is opgedaan, heeft Nederland naast zich neergelegd.”

Grensoverschrijdende problemen moet je grensoverschrijdend aanpakken

“De Chinese overheid stimuleert voorzichtig en gericht en betrekt banken hier sterk bij”, vervolgt hij. “Ik denk dat Europa voor een uniformere aanpak moet kiezen. Grensoverschrijdende problemen moet je grensoverschrijdend aanpakken. Bovendien komt de tweede klap altijd harder aan. Dat weten we bijvoorbeeld van de oliecrisis. Reden is dat de economie al verzwakt is door de eerste klap waardoor die minder weerbaar is. Daarom moet je tijdig anticiperen. Als dinosaurus in de economische wereld, zoals Financial Times in 2019 zo helder formuleerde, vind ik dat het verlies van de invloed van de ECB al in 2003 begon. Toen werd een rentepercentage van minder dan 2% prijsdoelstelling. Inmiddels is de ECB zo goed als machteloos geworden omdat een renteverhoging niet acceptabel is vanwege de grote schulden. Lage rente en lange aflossingstermijnen zijn een feit. De druk op het ECB is groot en er moet meer gebeuren.”

Voedsel en energie

Vanuit Brazilië is de beurt aan Berry Marttin. Hij is lid van de Groepsdirectie van Rabobank en verantwoordelijk voor de internationale plattelands- en retailaanpak. Als Braziliaanse boerenzoon werpt hij een ander licht op de zaak. Hij ziet de waarde van geld wegebben, maar de waarde van CO2 juist groter worden. Marttin: “Ik denk dat er straks geen ECB meer is maar een centrale bank in CO2. Wereldwijd zijn er 600 miljoen kleine boeren die verantwoordelijk zijn voor ruim zeventig procent van de voedselproductie. Hoe help je hen om efficiënter en met minder uitstoot te produceren? In de huidige covid-tijd staan we voor de uitdaging de wereldbevolking van voedsel te voorzien. Tegelijkertijd is er een energietransitie gaande. Die twee transities moet je aan elkaar verbinden. Daar ligt ook een taak voor Rabobank.”

Straks is er geen ECB meer is maar een centrale bank in CO2

Onderdeel van de oplossing

“De banken waren in 2009 onderdeel van het probleem, nu moeten we onderdeel van de oplossing zijn”, vertelt hij verder. “Als Rabobank beschikken we over financiële middelen en een uniek netwerk in 38 landen. Het centrale woord hierbij is verbinding. We moeten letterlijk met onze laarzen in de klei staan en de dromen van kleine ondernemers helpen waar te maken.”

Targetzone en populisme

Na de korte betogen van de vier sprekers is het woord aan Sylvester Eijffinger. Hij benadrukt het belang van circulariteit en geeft aan dat het gebruik van een targetzone door de ECB voor de rente onverstandig is omdat het leidt tot minder transparantie en onzekerheid. “Lex Hoogduin en ik hebben bovendien vaak bij de ECB aangedragen dat zij hun monetair beleid dienen te evalueren. Helaas was daar geen behoefte aan onder president Mario Draghi. Hij gaf daarnaast aan dat hij opkomend populisme de kop in wil drukken. Daar ben ik het helemaal mee eens, maar bedenk dat er ook populisme is in Nederland door spaartegoeden die niets opbrengen en een minimale rekenrente. Over mijn eigen pensioen maak ik me geen zorgen, maar er zijn schrijnende voorbeelden van mensen die een pensioen ontvangen van € 700 per maand. De ECB moet wat dat betreft de marktkrachten meer hun gang laten gaan. Hun domein is de geldmarkt, niet de kapitaalmarkt.”

Banken en compliance

Vervolgens stelt Eijffinger de vier panelleden een prangende vraag. Deze keer niet over de ECB maar over de rol van banken bij het opsporen van criminaliteit. Eijffinger: “We zien dat banken veel winst maken op het gebied van artificial intelligence en digitalisering. Die winst gaat helaas niet naar een betere service voor klanten, maar veelal naar maatregelen op het gebied van audit en compliance. Is een bank geworden tot een fintech-instelling met een compliance werkgelegenheidsproject?”

Is een bank geworden tot een fintech-instelling met een compliance werkgelegenheidsproject?

Bemoeienis

Hoogduin richt zich op één aspect: dat de overheid een bank niet kan verplichten een maatschappelijke rol te vervullen en de kosten daarvoor uit eigen zak te betalen. “Er is te veel bemoeienis door toezichthouders waardoor bestuurders van banken te weinig ruimte krijgen.” “Compliance is inderdaad booming”, ziet Carsten. “Wanneer je digitalisering hiervoor inzet wordt het een ‘win win’-situatie. Al blijft zakelijk bankieren tegelijkertijd mensen-business.”

Compliance in de genen

“De bank van de toekomst zal een klantgerichte, high tech-instelling zijn, gehinderd door compliance eisen”, schetst Wellink. “De hoge kosten belemmeren fintechs in hun ontwikkeling. De prioriteit moet liggen bij het bestrijden van criminaliteit. Criminelen zoeken altijd naar een middel om hun activiteiten uit te voeren, dat kan bij banken zijn maar ook bij grote webshops of andere bedrijven. Banken hebben een poortwachtersfunctie, zij moeten compliance in hun genen verankeren. Bij het uitbreken van de kredietcrisis bleek het grootste deel van de misdragingen vanuit bank zelf te komen. Dat is nu verschoven.”

Europese samenwerking

“Banken moeten een goed evenwicht vinden tussen digitaal werken en persoonlijk contact onderhouden”, vindt Marttin. “Wat betreft compliance en de poortwachtersfunctie is het belangrijk dat we op internationaal niveau samenwerken. Ieder ziet het eigen deel, dat slechts een postzegel van het geheel van de landkaart is. We moeten slimmer zijn en op Europees of internationaal niveau informatie delen, pas dan krijgen we het hele probleem in beeld.” En zo is er toch weer een aandeel voor Europa, sluit Eijffinger af. “Je moet problemen aanpakken op het niveau waarop ze plaatsvinden. Dit vraagt daarom om een Europese of zelfs internationale aanpak. In een Europese Taskforce, waar onder meer ook de ECB bij betrokken is, kunnen we kennis bundelen én de echte boeven vangen.” En met een virtueel applaus komt er een einde aan dit inhoudelijke symposium en neemt Sylvester Eijffinger afscheid van zijn academische loopbaan bij Tilburg University.

Publicatiedatum: 16 oktober 2020