Rechtvaardige energietransitie vergt erkenning van de rechten van inheemse volkeren
De energietransitie is sterk afhankelijk van nieuwe technologieën die essentiële mineralen bevatten. Halfgeleiders in zonnepanelen en windturbines maken bijvoorbeeld gebruik van silicium, galliumarsenide en kobalt. Maar de winning van deze mineralen heeft vaak invloed op kwetsbare inheemse bevolkingsgroepen: hun mensenrechten staan op het spel. Stephanie Bijlmakers onderzoekt hoe bedrijven in de productieketen van halfgeleiders ter verantwoording kunnen worden geroepen.
"De vraag naar halfgeleiders neemt toe, evenals de vraag naar essentiële mineralen voor de productie," legt Bijlmakers uit. "Maar hoewel erkend wordt dat de levering van deze mineralen op de lange termijn moet worden gewaarborgd, zijn de negatieve effecten van de winning ervan op de mensenrechten en het milieu tot nu toe verwaarloosd. De meeste essentiële mineralen worden gevonden in ontwikkelingslanden, waar kwetsbare mensen onevenredig worden getroffen."
Essentiële inheemse expertise
Bijlmakers streeft ernaar om bewustwording te creëren voor deze omissie. Vaak behoren inheemse mensen tot de armsten en meest gemarginaliseerden, waardoor ze in een bijzonder kwetsbare positie verkeren in relatie tot grote bedrijven. Hun grond kan bijvoorbeeld worden onteigend en hun middelen van bestaan vernietigd. Maar deze mensen hebben wel essentiële expertise over de impact van mijnbouwactiviteiten en over hoe hun land, grondstoffen en bossen het beste beheerd kunnen worden, merkt Bijlmakers op.
Om een rechtvaardige energietransitie te realiseren, moeten de mensenrechten van inheemse volkeren worden erkend door alle bedrijven die betrokken zijn bij de productieketen van halfgeleiders
"Om een rechtvaardige energietransitie te realiseren, moeten de mensenrechten van inheemse volkeren worden erkend door alle bedrijven die betrokken zijn bij de productieketen van halfgeleiders," zegt ze. "Deze bedrijven moeten hen of hun vertegenwoordigers informeren en raadplegen en hun rechten respecteren, zoals vastgelegd in de VN Verklaring over de Rechten van Inheemse Volkeren (UNDRIP) - inclusief de mogelijkheid van restitutie van grond of eigendomsrechten van grond."
Mensenrechten Due Diligence
Meer in het algemeen onderzoekt Bijlmakers hoe de toeleveringsketen van halfgeleiders moet worden gereguleerd om negatieve effecten van mijnbouwactiviteiten op mensen en hun rechten te voorkomen en aan te pakken. Het halfgeleider-ecosysteem valt onder verschillende wetten, maar Bijlmakers ontdekte dat sterke regulering van gepaste zorgvuldigheid ten aanzien van mensenrechten, ofwel due diligence, essentieel is voor het bereiken van een rechtvaardige energietransitie. Zowel in de publieke als de private regulering van de productieketen van halfgeleiders kan de naleving van het due diligence principe verbeterd worden. Het principe wordt beschouwd als de nieuwe lingua franca in het domein van bedrijven en mensenrechten en wordt erkend in de Guiding Principles on Business and Human Rights, die de VN-Mensenrechtenraad in 2011 heeft aangenomen.
Belangrijke rol voor Nederland?
Het due diligence principe inzake mensenrechten is ook zeer relevant voor Nederland als toonaangevend leverancier van lithografietechnologie voor chipfabrikanten over de hele wereld. Nederland heeft zich gecommitteerd aan het versnellen van de energietransitie en streeft daarnaast naar een leidende rol in het implementeren van verantwoorde bedrijfsvoering in toeleveringsketens van grondstoffen. Bovendien loopt Nederland voorop in belangrijke ontwikkelingen op het gebied van bedrijven en mensenrechten.
In dit licht onderzochten Bijlmakers en prof. dr. Nicola Jägers het Nederlandse initiatiefwetsvoorstel verantwoord en duurzaam internationaal ondernemen. Het wetsvoorstel blijkt tekort te schieten in het erkennen van de rechten van inheemse volkeren en het verzekeren van hun betekenisvolle betrokkenheid. Op andere punten gaat het wetsvoorstel overigens verder dan het Europese initiatief voor een richtlijn Corporate Sustainability Due Diligence dat in de maak is, zegt Bijlmakers, maar er moet nog werk worden verzet. "Door due diligence inzake mensenrechten stevig te verankeren in de wet, in combinatie met andere maatregelen, kan Nederland een verschil maken voor inheemse volkeren binnen de productieketen van halfgeleiders”.
Het onderzoek van dr. Stephanie Bijlmakers wordt gefinancierd door een Startersbeurs en maakt deel uit van een van de vier kernthema’s van Tilburg Law School: Regulating Socio-Technical Change.