Inzoomen op het nieuwe normaal

Iedereen het borrelpakket ontvangen? Nee, dat niet. Maar wie zich op tijd had aangemeld, kreeg het de dag ervoor en keek toch wel even verrast toen de koerier aanbelde. Wijntje, snackje, sapje.

De happening is een opmaat voor een later dit jaar te verschijnen boek onder de titel The New Common, Coping with COVID-19, onder redactie van Emile Aarts, Ton Wilthagen, Margriet Sitskoorn en Hein Fleuren, met uiteenlopende bijdragen van een indrukwekkend aantal van dertig auteurs van Tilburg University. Van allerlei pluimage ook.

'Amuse' Aarts beveelt twee boeken aan, die al de klok luidden voor een veranderende samenleving: de bekende filosoof Noah Harari over De geschiedenis van de toekomst (wie heeft ‘m nog niet?) of zijn 21 lessen voor de 21e eeuw en het futuristische Novacene, The Coming Age of Hyperintelligence van James Lovelock. En geïnteresseerden wordt aanbevolen deze dan bij de plaatselijke boekhandel te kopen om zo de wereldse aanschaf te ‘glokaliseren’, vrij naar Martijn Groenleer, later in de uitzending.

Ton Wilthagen praat liever over nieuwe gezamenlijkheid, ‘the new common’, in plaats van het nieuwe normaal. Hij schetst in vogelvlucht een aantal ‘gezamenlijkheden’: gebrek aan diversiteit, uitsluiting (denk aan immigranten in slachterijen), arbeidsmarkt-pensioen-klimaat-issues zijn niet generatieneutraal, met betrekking tot het ecosysteem gaat het om de mensheid, flora en fauna doen amper mee (denk aan biodiversiteit, nertsen), robotisering. Die gezamenlijkheid zit ook verweven in de 17 UN Sustainable Development Goals.

COVID-19 kan ook een verdere ‘driving force’ zijn bij waar we al aan begonnen waren, zoals de energietransitie. Ton eindigt met ‘5 stages of recovery’ na corona, vrij naar McKinsey, te weten: Resolve, Resilience, Return, Reintegrate and Reform. Langs die stadia zal het herstel moeten gaan.

Ronald de Jong betoogt dat er dringend nieuw leiderschap nodig is. Andere type leiders die ons door en over de crisis leiden. Responsible leadership moet vormgeven aan de post-COVID agenda. Leiders die geschikt zijn voor het nieuwe tijdperk. Daarbij moeten oude stokpaardjes overboord gegooid worden. Ook de voorheen beste paarden van de stal (Von Hayek, Friedman) zijn niet meer de juiste leidsmannen. “We moeten hun theorieën en methoden ter discussie stellen. Niet blijven steken op oude denkbeelden.” We hebben te maken met een economische, een ecologische en een public health crisis. Die noopt tot kritische vragen stellen: hoe effectief is de markt nog? Wat is de rol van de overheid? En van bedrijven? Wat is welvaart – niet meer alleen materieel?

Er moet een collectieve verantwoordelijkheid komen in plaats van een individuele, dus meer focus op het grotere geheel. Wat Ton dus noemt: gezamenlijkheid. Op bedrijfsniveau, bij aandeelhouders, in de politiek. Het gaat niet alleen om financiële waardecreatie ten koste van resources.  Externaliteiten moeten worden ingeprijsd, rapportages van bedrijven moeten ook gaan over maatschappelijke bijdragen. Het aandeelhouderskapitalisme moet worden hervormd.

Techniekfilosoof Esther Keymolen stelt ons de vraag ‘zijn we er dan?’ Stel we hebben een app of andere technologie om het coronavirus terug te dringen. Is dat het dan? Zij stelt dat de impact die nieuwe technologie heeft op de maatschappij veel groter is dan louter een oplossing voor een praktisch probleem. Wanneer je 'ja' zegt tegen de app, zeg je 'ja' tegen het systeem rondom die app die ervoor zorgt dat die kan functioneren. Is de app een trojaans paard? Denk aan de invasieve apps die in Polen of Rusland zijn ontwikkeld. Worden die alleen gebruikt om het virus terug te dringen? Welke invloed geven we bedrijven als Google en Apple op onze maatschappij, door eenvoudigweg een app te installeren? Nu is Keymolen niet tegen technologie, Google of Apple. Maar ze is wel tegen naïviteit. “We mogen ons niet voor de gek laten houden. Het zijn nooit alleen praktische problemen die met nieuwe technologie opgelost worden, maar er zitten allerlei belangen en politieke overwegingen achter.” Haar oproep: “Laten we kritische vrienden zijn van de technologie.”

Martijn Groenleer brengt ons weer terug naar het 'lokale' en wijst ons op hoe corona kan leiden tot herwaardering van de regio. Corona gaat de globalisering niet beëindigen, maar kan wel de lokale samenleving weer doen opbloeien. Zijn kernwoord: glokalisering, een ontwikkeling die door Manuel Castells al was voorspeld in zijn Rise of the Network Society. De globale stromen zullen blijven, maar zullen samengaan met nauwere verbondenheid op lager niveau. ‘The continuing importance of place’. En ook: de digitale collectiviteit heeft sterke lokale en regionale uitvloeisels. Mondiale ontwikkelingen gaan samen met uiteenlopend lokaal beleid. Martijn vergelijkt de symbiose, de 'best of both worlds', met de McKroket (wat hem overigens een kritisch noot oplevert in de chat). Hoe dan ook, het gaat om het feit dat je bijvoorbeeld internationale bestsellers bij de lokale boekhandel - die zich ook online manifesteert - zou moeten aanschaffen,  in plaats van bij de Amazons en bol.coms.

Ondertussen passeerden meer dan honderd posts tijdens het webinar, dat door de voorzitter, nu als 'dessert', als uiterst succesvol en voor herhaling vatbaar werd afgesloten. Uit de posts, waarin zeer interessante inhoudelijke bijdragen werden geleverd, blijkt dat dit webinar smaakt naar meer. Van 'We want more' tot 'Food for thought'. De rol van het borrelpakket zullen we daarbij in het midden laten.   

Met dank aan de Vrienden van Commonhagen, euh... Cobbenhagen. 

Publicatiedatum: 2 juli 2020