Op naar een werkende arbeidsmarkt: “Kijk naar de leefwereld van mensen, anders komen we er niet”

Impact 4 min. Corine Schouten

Samen een leerstoel bezetten voor één dag per week, met als leeropdracht twee verschillende vakgebieden: sociale zekerheid en HRM (human resource management). Hoe kom je erop en wat doe je ermee? Arbeidspsychologe Charissa Freese en arbeidsmarkt- en sociale zekerheidsexpert Irmgard Borghouts grijpen de gelegenheid van het Instituut Gak om dit te doen met vier handen aan, juist om grenzen op de arbeidsmarkt te doorbreken. Met als grote verbindende factor: de mens achter het werk, ook op hun eigen werkvloer.

Fotografie: Maurice van den Bosch

Ze leerden elkaar kennen aan Tilburg University bij het interdisciplinaire onderzoeksinstituut voor de arbeidsmarkt ReflecT, onder leiding van hoogleraar Ton Wilthagen. “Daar kwamen we erachter dat je naar dezelfde fenomenen anders kijkt wanneer je psycholoog bent, zoals ik, dan bijvoorbeeld een econometrist,” vertelt Charissa Freese. “Het is best moeilijk om dan samen te werken, maar ook heel waardevol. In 2015 op het Dutch HRM congres ontdekten Irmgard en ik dat we elkaars werk interessant vonden, en een jaar later op een congres in Sydney raakten we nog intensiever in gesprek. Irmgard bekeek arbeidsparticipatie van kwetsbare groepen vanuit de overheid en ik vroeg me af: wat moeten werkgevers dan doen? Daar zagen we dat we onze disciplines bij elkaar moesten brengen.”

Verkokerde werelden

“Het klikte ook heel erg,” vult Irmgard Borghouts aan. “Wij hebben de bereidheid om te luisteren en elkaar echt proberen te begrijpen. Onze vakgebieden zijn verkokerde werelden, zowel in de wetenschap als in de praktijk. Maar we moeten proberen tot elkaar te komen en er als een team voor gaan. Het duurt langer voordat je tot iets komt, maar je komt wel verder.”

Charissa Freese: Met een brede blik kun je juist profiteren van de inzichten van een ander

Een van de struikelblokken is het gebruik van vaktermen, vertelt Freese. “Een kernbegrip van Irmgard is werkzekerheid. In HR-studies komt employability daar dicht tegenaan, maar net niet. Als je dan in schuttersputjes gaat zitten, kom je er niet. Met een brede blik kun je juist profiteren van de inzichten van een ander. Leren denken vanuit de andere kant is heel verrijkend.“

Nog zo’n horde voor het combineren van vakgebieden: publiceren is lastig, al komen er steeds meer interdisciplinaire wetenschappelijke tijdschriften. Freese: “Soms wordt onze samenwerking ons zelfs tegengeworpen, met opmerkingen als: ‘kun je dat niet alleen?’ Single authored publications zijn nog steeds de norm. Maar wat ik alleen te vertellen heb is gewoon niet zo goed als wat we met z’n tweeën doen.” Borghouts: “Tegelijkertijd gaan we nog steeds onze eigen weg, maar als we samen zijn dan komen we toch weer met iets nieuws.”

Arbeidsmarkt als achilleshiel

De grootste winnaar van de interdisciplinaire samenwerking is niettemin de praktijk, waar het de hoogleraren uiteindelijk ook om te doen is. Borghouts: “De arbeidsmarkt is de achilleshiel van bijna alles. Die is zo verknoopt met alle uitdagingen waar we voor staan. Je moet dat goed op orde hebben.”

Samen met promovendi en postdocs willen ze zowel wetenschappelijke als maatschappelijke impact maken. “We staan nog maar aan het begin, maar kunnen nu veel meer de diepte in,” aldus Borghouts. ”Met een onderzoeksteam dat ook echt met meerdere blikken kijkt, kunnen we de verkokering ook in de praktijk hopelijk op meerdere plekken laten verdwijnen.” Freese: “Wij kunnen achterbannen uitnodigen vanuit zowel de werkgevers als de vakbonden als de overheid, en toch een open gesprek voeren. Dan merk je dat als mensen zich openstellen, ze meer wederzijds begrip ontwikkelen en daarmee ook oplossingen.” Om die reden proberen ze hun werk ook in Nederlandstalige tijdschriften en vakbladen te krijgen.

Tekeningetje

Terug naar Australië in 2016. In hun vrije uurtjes tijdens het congres in Sydney timmerden Borghouts en Freese een plan voor de arbeidsmarkt in elkaar. Het tekeningetje van toen is inmiddels uitgegroeid tot het ‘Transitioneel Inclusief HRM-arbeidsmarktmodel’ en vormt de basis van hun leeropdracht. De kern ervan is dat de arbeidsmarkt beter functioneert naarmate mensen beter in staat zijn om vier soorten transities te maken: van inactiviteit naar werk, van contract naar contract, van werk naar ander werk, en naar de toekomst van werk, werk dat verandert bijvoorbeeld door digitalisering. Om mensen daar structureel goed voor uit te rusten, moeten alle belanghebbenden op de arbeidsmarkt meewerken met een blik op de lange termijn èn op elkaar. Kijk niet alleen naar de systeemwereld, maar juist naar de leefwereld van mensen, anders komen we er niet, is de boodschap.

Irmgard Borghouts: We moeten veel proactiever en preventiever handelen in plaats van curatief, steeds als er een crisis is

Gevraagd naar concrete ideeën en adviezen, buitelen de professoren gedreven over elkaar heen. Over de personeelstekorten die er al lang waren en ook zullen blijven, de juiste inzet van zzp’ers, de voor- en nadelen van deeltijdwerkers en de behoefte aan mantelzorgers, en de achterblijvende inzet van arbeidsbeperkten. De vele ideeën zijn te vinden in hun inaugurele rede: Bewegen naar een inclusieve arbeidsmarkt met nieuwe zekerheden: Het samenspel tussen HRM en Sociale Zekerheid (zie onder).

Wat nu vooral van belang is, is de mens achter het werk en de blik op de toekomst. “Kijk vooral naar het talent van mensen, redeneer vanuit competenties in plaats van functies om mensen op een goede plek te krijgen,” aldus Freese. “En voor de lange termijn moeten we nadenken over welke arbeidsrelaties geschikt zijn voor zowel de sector als de mensen zelf.” Borghouts: “We moeten ook veel proactiever en preventiever handelen in plaats van curatief steeds als er een crisis is.”

Interactie met de praktijk

De uitdaging is groot, maar juist de interactie met de praktijk geeft hun energie. Via de nieuwe Academische Werkplaats Inclusieve Arbeidsmarkt en het People Management Center voor de HRM sector brengen ze niet alleen kennis over, maar halen ze ook onderzoeksvragen op.

“Zie je deze stoeltjes?”, wijst Freese in hun gezamenlijke werkkamer. “Die door een collega van het PMC zijn gekocht om gasten te kunnen ontvangen. Deze prachtige poster aan de muur hangt er ook niet voor niets: verpleegkundigen uit het HBO en MBO die onze leergang volgden, brachten erop in kaart brachten wat er moet gebeuren. Die poster wordt gezien door onze gasten en collega’s , maar hangt ook in ziekenhuizen.”

Borghouts: “Wat ook bijzonder is: voor ons nieuwe vak Inclusieve HRM verwachtten we ongeveer 35 deelnemers en dat werden er rond de 100, uit zowel de sociale als de rechtenfaculteit. Dat betekende extra hoge werkdruk afgelopen voorjaar, maar het geeft echt een kick dat iets aanslaat wat je zelf bedenkt. De beste papers waren van studenten die interdisciplinair naar de materie keken. Die waren zo goed, daar krijg ik kippenvel van.”