Internationale Dag van Vrouwen en Meisjes in de Wetenschap: "Dit is het moment om de weg vrij te maken voor vrouwen in de wetenschap"

Antoinette de Bont: "De alarmbellen blijven rinkelen, constateert het Landelijk Netwerk Vrouwelijke Hoogleraren (LNVH) eind 2023. Er is een verontrustende dalende trend gaande in de groei van het percentage vrouwelijke hoogleraren. In 2023 wordt de laagste groei in de afgelopen vijf jaar gemeten. Het huidige aandeel is 27,6 procent. Hoewel vrouwen oververtegenwoordigd zijn in de studiebanken, is het bewandelen van een wetenschappelijk loopbaanpad geen vanzelfsprekendheid. 

Hoewel deze cijfers geen optimistisch beeld schetsen, zijn er ook een aantal opmerkelijke lichtpuntjes, zoals de opvallende groei van het aandeel vrouwelijke universitair hoofddocenten. En ook lijkt de verwachte uitstroom van mannelijke hoogleraren in leeftijdscategorie 60+ ingezet. Dat maakt de weg vrij voor meer vrouwen in de wetenschap. Er ligt dan ook een belangrijke rol voor universiteiten om de wetenschap aantrekkelijker te maken voor vrouwen. Dat begint bij het kantelen van het beeld. Wetenschappers zijn geen oude mannen in witte jassen die werken in laboratoria. Wetenschap is voor iedereen. De sociale wetenschappen van onze universiteit doen het relatief goed wat betreft het aandeel vrouwen, een koers die ik wil vasthouden. We kunnen leren van de situaties waarin vrouwen succesvol zijn. Luisteren naar de verhalen van vrouwen die kozen voor de wetenschap, biedt inzicht in diversiteit van de wetenschap."

Antoinette de Bont, decaan en hoogleraar Tilburg School of Social and Behavioral Sciences

Kiezen voor de wetenschap

"Als klein kind wilde ik niets worden. Hoe word je niets? Die vraag was een vraag om vrijheid; de vrijheid om mijn toekomst zelf in te vullen. Later kreeg ik de kans om geneeskunde te gaan studeren. Maar ik twijfelde: wilde ik mijn toekomst nu al vastleggen? Voor mij was de vrijheid die het vak als wetenschapper met zich meebrengt een belangrijke factor in het kiezen voor de wetenschap. Ik ben wetenschapper geworden en leid nu als hoogleraar en decaan de Tilburg School of Social & Behavioral Sciences. Ik heb genoten van alle vrijheid die de wetenschap biedt. Ik heb over de hele  wereld mogen werken; in de VS, Italië en Noorwegen. Dus, ik ben zeker iets geworden. Sterker nog, ik heb heel veel mogen creëren. Ik koos voor de vrijheid van de sociale wetenschappen, een keus waar ik tot op de dag van vandaag blij mee ben."

Een vrouwelijk rolmodel

"In mijn loopbaan hebben drie vrouwen mij de weg gewezen. Met Annemarie Mol, Spinoza laureaat, heb ik voor elke keuze in mijn loopbaan een lange wandeling gemaakt. Voor het maken van een grote keuze, ga ik nog altijd wandelen. Met Pauline Meurs, oud voorzitter van de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving, heb ik onderscheidende projecten mogen uitvoeren op het snijvlak van beleid en zorgonderzoek. Zonder een netwerk is het onnodig hard werken. Simone Buitendijk, voorzitter van Leeds University, heeft me het besturen van een universiteit laten zien en ervaren. De kunst afkijken is een effectieve leerstijl."

Een boodschap aan de toekomstige generatie meisjes en vrouwen over (werken in) de wetenschap

"Ik hoop en wens de volgende generatie meisjes en vrouwen toe om het ijzerritme van een wetenschappelijke loopbaan los te kunnen laten. Is het een ijzeren wet om na vijf jaar universitair docent bevorderd te moeten worden? En vijf jaar later hoogleraar? Ik heb zelf geen enkele deadline gehaald. Ik wilde eerst buiten de wetenschap ervaring opdoen en daarna wilde ik tijd voor mijn meiden. Ik was qua loopbaan altijd te laat: 7 jaar universitair docent, 8 jaar universitair hoofdocent. Nu denk ik, ik was precies op tijd; op mijn tijd."

Marike Knoef, decaan TiSEM en hoogleraar Economie

Kiezen voor de wetenschap 

"Tijdens mijn studie Econometrie besloot ik mijn scriptie te schrijven bij het Centraal Planbureau over de arbeidsparticipatie van vrouwen. Ik wilde na mijn studie graag een bijdrage leveren aan de wereld. Mijn begeleiders, die gepromoveerd waren, zag ik nieuwe creatieve onderzoeken bedenken. Dat wilde ik ook! Daarom besloot ik te gaan promoveren. Er was een interessante plek beschikbaar op het gebied van spaargedrag en pensioenen bij Netspar. Ik vond het leuk om onderzoek te doen op een relevant thema. Tegelijkertijd bood Netspar de mogelijkheid om onderzoeksvragen en resultaten te bespreken met de praktijk, zoals pensioenfondsen, verzekeraars en ministeries. Het leuke van de wetenschap is dat je tijd hebt om grondig de diepte in te duiken en (hopelijk) ‘aha-erlebnissen’ te ervaren. Opeens denk je een probleem beter te begrijpen (soms blijkt dat later wel eens tegen te vallen, dat hoort er ook bij). Besluitvorming verbeteren met behulp van kennis, is voor mij een grote drijfveer."

Vrouwelijk rolmodel 

"Ik heb tijdens mijn studietijd geen hoorcolleges gehad van een vrouw. Die waren er toen simpelweg niet. In mijn hele studie heb ik twee vrouwelijke werkcollegedocenten gehad. Het gekke is dat ik dat op dat moment eigenlijk helemaal niet zo besefte. Ik had wel rolmodellen, maar dus geen vrouwelijk rolmodel. Wel studeerde mijn moeder toen ik klein was. Na de huishoudschool, zoals dat toen ging, is ze op latere leeftijd alsnog gaan studeren. Ze zat hele dagen in de boeken. Als kind vond ik dat nogal saai en ik zei:“ Ik ga later nooooit studeren”. Dat is toch anders gelopen. Het leergierige heb ik wel van haar meegekregen."

Een boodschap aan de volgende generatie meisjes en vrouwen over (werken in) de wetenschap

"Doe het op je eigen manier. De functie van een universiteit is breed: onderzoek, onderwijs, impact, en leadership. Het idee van een keurslijf met één route om te bewandelen is een hardnekkig, maar niet persé altijd zo. We hebben nu het Erkennen & Waarderen-programma, waar diversiteit in carrièrepaden een belangrijk onderdeel van is. Dat is een belangrijke ontwikkeling. Dit maakt de wetenschap aantrekkelijker voor vrouwen (en mannen!). Wat past er bij jou? Waar word je blij van en waar ben je intrinsiek voor gemotiveerd? Kies daarvoor."

Emely de Vet, hoogleraar en decaan University College Tilburg, TSHD

Waarom heb je gekozen voor de wetenschap?

"Het korte antwoord is, omdat anderen iets in mij zagen wat ik zelf niet zag. Het lange antwoord is iets genuanceerder. Ik ben een eerste-generatie student; de eerste uit de familie die VWO deed en met een vervolgopleiding in het hoger onderwijs. Toen ik in groep 7 zei dat ik journalist wilde worden, zei de leraar: “Dan moet je wel naar de havo kunnen”. Ik interpreteerde dit als: “dat zit er dus niet in voor mij”. Toen ik naar het gymnasium kon gaan doen, dacht ik dat dit te moeilijk zou zijn. Ik ging studeren omdat de opleiding Gezondheidswetenschappen me heel interessant leek: breed, veel verschillende invalshoeken en nog alle mogelijkheden om verschillende kanten op te gaan. Hoewel de universiteit lange tijd voelde als een abstracte wereld, waar ik niet echt hoorde, vroeg een docent me voor een student-assistentschap bij filosofie en gezondheidsethiek. Ik hielp met het verzamelen van literatuur en ondersteunde in onderwijs. Later mocht ik ook ondersteunen bij onderzoek en data-verzamelingen van de afdeling epidemiologie en biostatistiek. Het schrijven van mijn afstudeerscriptie over orgaandonatie was het echte keerpunt: ik vond dat zo leuk, ik werd echt gedreven om zaken uit te pluizen en het ging me goed af. Toen ik werd gevraagd voor een promotieonderzoek, wist ik niet wat het was. Omdat ik onderzoek doen en onderwijs leuk vond, begon ik aan een PhD traject zonder echt te weten waartoe het zou leiden. Ik bleek op mijn plek, voelde me helemaal thuis en was erg gedreven om er het beste van te maken. Ik vond het ontzettend leerzaam en uitdagend. Vanuit die positie zag ik hoe een loopbaan in de wetenschap zou kunnen zijn. Vanaf dat moment was ik verkocht, en wist ik dat ik hoogleraar wilde worden."

(G)een rolmodel

"Ik heb op veel verschillende plekken gewerkt, en bij elke universiteit en in elke rol kwam ik inspirerende vrouwen tegen. Tijdens mijn studie was dat een vrouwelijke docent in gender studies, die een heel eigen manier van onderwijs geven had en echt vanuit haar eigen visie een onderzoekslijn uitzette. Later waren dat vrouwelijke hoogleraren die naast een glansrijke carrière ook moeder waren en sociaal, toegankelijk en behulpzaam. Maar ook door de jaren heen kwam ik vaak collega’s in gelijke posities tegen - postdocs, UDs, UHDs, hoogleraren - die me inspireerden. Wat deze vrouwen vaak gemeen hebben is een bepaalde authenticiteit en eigenheid, en een hoop lef om het anders te doen of om patronen en structuren te willen doorbreken."

Een boodschap aan de volgende generatie meisjes en vrouwen over (werken in) de wetenschap

"Kijk op veel plekken rond. Er is niet zoiets als dé wetenschap. Binnen hetzelfde vakgebied kan bij verschillende universiteiten een heel ander werkklimaat heersen. Maar ook binnen dezelfde universiteit, kan het er bij verschillende faculteiten en departementen heel anders aan toe gaan. De academische tradities verschillen per vakgebied en organisatie en ook de rollen die je vervult in dezelfde functie kunnen heel anders zijn. Ik probeer mijn studenten en promovendi aan te moedigen om stages te doen, een tijdje op internationale exchange te gaan, of een postdoc te doen bij een andere plek, of in een andere discipline dan de aanvankelijke opleiding. Het geeft inspiratie en inzicht als je je weet te omringen met mensen die andere kennis en vaardigheden hebben. Dus richt je niet te veel op verkrijgen van die vaste aanstelling bij die ene universiteit, maar durf ook voor onzekerheid te kiezen en verschillende opties te verkennen. Volg daarin ook vooral je eigen pad, zoek wat bij jou past, wees niet bang om van koers te wijzigen of om keuzes te maken die niet meteen voor de hand liggen. Laat je niet vertellen dat je iets niet kunt en blijf je eigen nieuwsgierigheid volgen, zodat je blijft leren en ontwikkelen."

Tila Pronk, Universitair hoofddocent, TSB

Kiezen voor de wetenschap 

"Ik heb in mijn beleving nooit bewust gekozen voor een loopbaan in de wetenschap. Ik had als jong meisje totaal niet het idee dat de wetenschap bij me zou passen: het leek me stoffig, saai en veel te moeilijk. Ik ben wel altijd gefascineerd geweest door menselijk gedrag, en vooral relaties tussen mensen. Toen ik erachter kwam dat je dat met psychologie kon bestuderen, was de keuze snel gemaakt. Na mijn studie had ik het idee dat ik nog lang niet uitgeleerd was. Ik was nog zo nieuwsgierig! En ik wilde de kennis die ik opdeed heel graag delen met anderen. Pas veel later, eerlijk gezegd pas enkele jaren geleden, viel het kwartje dat dit exact de kenmerken zijn van een wetenschapper: nieuwsgierigheid naar nieuwe kennis, en passie om die kennis te delen. Nu voel ik me helemaal op mijn plek op de universiteit. Eindelijk, zou je kunnen zeggen."

Rolmodel?  

"Een belangrijk rolmodel voor mij was prof. Caryl Rusbult. Zij was een van de grondleggers van relatie-onderzoek, echt een hele grote naam in mijn vakgebied. Ik weet nog goed hoe starstruck ik was toen ik les van haar kreeg tijdens mijn Research Master aan de VU Amsterdam. Tot mijn grote verrassing bleek ze erg benaderbaar, warm en ZO aardig. Haar persoonlijke benadering is voor mij als docent een enorme inspiratiebron geweest. Helaas is Caryl kort na mij afstuderen overleden aan baarmoederhalskanker, op 57 jarige leeftijd."

Wat zou je willen meegeven aan de volgende generatie meisjes en vrouwen over (werken in) de wetenschap? 

"Ik vind het heel erg belangrijk om het beeld van de ‘klassieke wetenschapper’ te verbreden. Er zijn zoveel verschillende wetenschappers, met zoveel verschillende talenten. Zolang je nieuwsgierig bent en een passie hebt voor een bepaald onderwerp, dan kan wetenschap iets voor jou zijn! 

Ik vind het ook belangrijk dat kinderen al jong in aanraking komen met wetenschap en de universiteit. Daar investeer ik ook in, bijvoorbeeld door een college te geven voor de Kinderuniversiteit van Tilburg University Junior, of op de basisschool van mijn zoontjes. Het is geweldig om te zien dat kinderen enthousiast worden over de wetenschap."

Nadine Groeneveld-Tijssens, hoogleraar TLS

Kiezen voor wetenschap

"Al als student voelde ik mij betrokken bij onderwijs en onderzoek. In mijn derde jaar gaf ik bijles aan studenten als ‘tutor’ en daarna heb ik als student-assistent gewerkt op de vakgroep privaatrecht aan Tilburg University. Toch ging ik na mijn afstuderen als advocaat-stagiaire aan het werk in de praktijk. Toen ik een half jaar later de scriptieprijs won voor mijn (in een wetenschappelijk tijdschrift gepubliceerde) scriptie, was dat voor mij een duwtje in de rug om de praktijk met de wetenschap te gaan combineren. Ik ging als buitenpromovenda twee dagen per week aan een proefschrift werken en de andere drie dagen werkte ik als advocaat-stagiaire in de praktijk. Die combinatie is mij vanaf de eerste dag goed bevallen en op die manier beoefen ik nog steeds wetenschap naast de praktijk, maar inmiddels dus als bijzonder hoogleraar Appelrechtspraak naast mijn baan als cassatieadvocaat bij AKD."

Een vrouwelijk rolmodel

"Er zijn natuurlijk veel mensen die mij hebben geïnspireerd en nog steeds inspireren op allerlei terreinen, maar ik heb niet één specifiek rolmodel gehad."

Een boodschap aan de toekomstige generatie meisjes en vrouwen over (werken in) de wetenschap

"Voor alle jonge mensen die een loopbaan in de wetenschap overwegen, denk ik dat het goed is om niet te bescheiden te zijn en om te proberen al tijdens de studie wat te publiceren. Dan ervaar je vanzelf of je energie krijgt van het doen van onderzoek."

Publicatiedatum: 2 februari 2024