Wetenschap en praktijk hand in hand bij armoedebestrijding in Waalwijk

“Armoede is een generatieprobleem. Er is dan ook geen quick fix. Langdurige ondersteuning is nodig om generatiearmoede een halt toe te roepen”, licht Margriet Sitskoorn toe. “Wereldwijd onderzoek toont aan dat de constante financiële stress waar ouders en kinderen aan worden blootgesteld, zodanig ingrijpt in hun hersenen, dat het hen vaak de kans ontneemt om doordachte beslissingen te nemen en vooruit te plannen. Dat zijn noodzakelijke vaardigheden om mee te komen in de maatschappij. Interventies zijn nodig om die hersengebieden weer te stimuleren.”

Chaos overheerst

Gezinscoach Dick van Engelen herkent dit beeld uit de praktijk: “Stel je moet kiezen tussen geen stromend water of geen internet - en dan de bloedwaarden van je dochter met diabetes niet aan het ziekenhuis kunnen doorgeven. Wat kies je dan? Bij de mensen die ik in dit verband bezoek, overheerst chaos. Niet alleen financieel, maar ook in huis, met sociale contacten, met de gezondheid… Ordening aanbrengen in de financiën is vaak de eerste stap. Dit vraagt al veel denkkracht, want alles is even belangrijk. Mensen lopen hierop helemaal vast.”

Prikkels

Sitskoorn licht toe hoe dat komt: “Stress activeert onze meest primitieve hersengebieden. Denk aan vechten, vluchten of bevriezen: de korte termijn beslissingen dringen zich dan altijd op. Dat moet je doorbreken om weer te kunnen plannen, vooruitdenken en gevolgen overzien. Het gaat om meer dan geld, je moet tegenwoordig heel complexe informatie snappen en er de juiste keuzes aan koppelen. De daarmee gepaard gaande vaardigheden ontwikkelen zich in het voorste, relatief nieuwe deel van onze hersenen: de prefrontale cortex. In je jonge jaren ontwikkelen deze hersengebieden zich razendsnel. We hebben redelijk goed in kaart welke interventies een gunstig effect hebben op deze ontwikkeling. Denk aan nieuwe prikkels en ervaringen, structuur, liefde, een regelmatig slaapritme en lichaamsbeweging.”

De waarde van wetenschap: Mobility Mentoring® en het EFFECT-programma

Laura Gottmer is als programmamanager van het Impactteam van Tilburg University ook bij het project betrokken: “De gemeente Waalwijk benaderde ons voor een gezamenlijke, effectieve aanpak van generatiearmoede. Het is een echte co-creatie geworden, waarbij gemeente, wetenschappers, de betreffende gezinnen en het netwerk om hen heen samen tot een kansrijk plan van aanpak zijn gekomen. We zijn nu gezinnen aan het werven en beginnen klein, maar hopen uiteindelijk 60 gezinnen op weg te helpen. Daarbij vindt periodieke monitoring plaats door een onderzoeker, zodat we weten wat het effect is en waar nodig kunnen bijsturen.”

De Sterkste Schakel

In het project De Sterkste Schakel in Waalwijk wordt door middel van ‘Mobility Mentoring®’ - op basis van inzichten uit de cognitieve neuropsychologie - in samenwerking met de deelnemer actief gewerkt aan verbetering van executieve vaardigheden als plannen, doelen stellen en overzicht houden. Het is een drietrapsmodel, waarin eerst wordt gewerkt aan stabiliteit, vervolgens aan economische vooruitgang en tenslotte aan zelfredzaamheid. De voortgang wordt tussentijds door een onderzoeker van Tilburg University gemonitord.

Dick van Engelen: “Samen met de onderzoeker houd ik een intakegesprek met deelnemers waarin we de contouren van de pilot uitleggen en wat het onderzoek inhoudt. We geven bedenktijd, maar tot nu toe is de reactie steeds ‘geef maar een pen, ik teken meteen!’ Binnen drie weken wordt een 0-meting uitgevoerd en samen met de deelnemers gaan we aan de slag met het stellen van realistische doelen.”

Om specifieke executieve vaardigheden te trainen wordt het EFFECT-model (Sitskoorn, 2016) ingezet. Dit acroniem bestaat uit de volgende elementen:

• Enriched environment: verrijken je omgeving met nieuwe prikkels. Bijvoorbeeld door gezinnen te helpen naar gemeentelijke initiatieven en voorzieningen voor sport en culturele activiteiten.
• Flow focus: oefeningen om bewust aandacht te hebben én houden voor wat echt belangrijk is.
• Fixed sleep pattern: ontdek de kracht van slapen en de voordelen van genoeg en gezond slapen.
• Exercise - vorm en versterk je hersenen door sporten en bewegen in samenwerking met Jeugdsportfonds Waalwijk, buurtsportcoaches en projecten als ‘Scoren voor Gezondheid’.
• Connect today and tomorrow: doelen stellen, plannen maken en je eraan te houden. Wat is echt urgent en welke ‘kortetermijnwinst’ kun je beter laten liggen?
• Time: gun jezelf tijd, want een doel bereiken kost tijd. Aandacht voor vasthouden van motivatie voor een bepaald doel, met behulp van de professioneel gezinscoach. 

Popcorn

“De EFFECT-training is zo geweldig!” Dick van Engelen is enthousiast over de toepassing van wetenschappelijke inzichten. Hij ziet het in tal van voorbeelden uit de praktijk. “Ik heb bijvoorbeeld eens een fornuis dat middenin de kamer stond naar de stort gebracht. Alleen al die vierkante meter extra leefruimte zorgde er al voor dat de deelneemster kon gaan plannen; zet ik hier een nieuwe kast of een spiegel? Kleine stappen om de omgeving te verrijken maken al verschil. Een andere mevrouw omschreef het zo mooi. ‘Ik kan niet meer helder denken’, zei ze. ‘Mijn brein voelt alsof het zo klein is als een maiskorrel.’ Waarop ik zei dat als we die poffen, hij wel drie keer zo groot wordt. En nog op een écht brein lijkt ook. En dat is wat we gaan doen. We gaan voor de popcorn.”

Publicatiedatum: 20 april 2021