Academische werkplaats Klimaat & Energie: "Dit levert vragen op die we anders niet hadden gesteld"

De energietransitie is fascinerend én een giga-operatie. We zullen alle zeilen moeten bijzetten om de omslag naar een duurzame energievoorziening te maken. Sander Oosterloo maakt zich daar hard voor. De senior beleidsadviseur bij Alliander beschikt over een imponerende ‘to do-lijst’ van wat er dankzij de energietransitie op de Nederlandse netbeheerders afkomt: “We hebben de komende jaren twintigduizend extra technici nodig en tot 2050 meer dan elfduizend voetbalvelden aan ruimte voor de benodigde infrastructuur. Ook moet honderdduizend kilometer kabel worden gelegd, tweeëneenhalf keer de wereld rond. En uiteindelijk moet één op de drie Nederlandse straten open.” Zijn organisatie zal het net gaan verzwaren, uitbreiden en flexibiliseren. Dat betekent dat ze nieuwe stations moeten bouwen en netten aanleggen. Dat gaat niet vanzelf in een dichtbevolkt landje. Oosterloo: “De vraag is: hoe vinden wij de ruimte daarvoor? Als je bijvoorbeeld in Gelderland alle ruimtelijke plannen wilt uitvoeren, heb je bijna een twee keer zo grote provincie nodig.” De combinatie van schaarste van ruimte en lange vergunningenprocedures is een echte uitdaging.  

Denkkracht 

De energietransitie realiseren kan Alliander niet alleen. Reden waarom het bedrijf de samenwerking zoekt. Oosterloo: “De transitie is veel meer dan overgaan van de ene op de andere technologie in de energievoorziening, het is vooral ook een sociale verandering. Het vergt op vele fronten vernieuwing: juridisch, bestuurlijk, planologisch, economisch en op het gebied van gedrag. Om tot nieuwe inzichten en ideeën te komen is de denkkracht van diverse disciplines nodig.” Dit is een van de redenen dat Alliander zich als partner aansloot bij de multidisciplinaire Academische Werkplaats Klimaat & Energie van Tilburg University. Het sprak Oosterloo aan om de koppen bij elkaar te steken met wetenschappers en andere spelers in de energiesector, zoals de energiebedrijven en overheden. “In deze academische werkplaats kunnen we de energietransitie in perspectief plaatsen. We denken samen na over de relevante vraagstukken en welk onderzoek nodig is.”  

Samenwerkingsagenda 

De Academische Werkplaats ‘Klimaat & Energie’ richt zich in eerste instantie vooral op de energietransitie, vertelt bestuurskundehoogleraar Martijn Groenleer. Hij leidt namens de universiteit samen met economiehoogleraar Wendy van der Valk de werkplaats in goede banen. Groenleer legt uit dat er behoefte was aan een afgebakende thematiek: “We richten ons nu op een slimme en sociaal rechtvaardige energietransitie. Daar zat het enthousiasme bij onze wetenschappers en partners: Alliander, Stedin, Enexis, Essent, provincie Noord-Brabant, gemeente Tilburg, Vereniging Eigen Huis, Rijksdienst Voor Ondernemend Nederland, Avans Hogeschool, Midpoint Brabant en Heijmans.” De werkplaats bouwt voort op een multidisciplinaire gemeenschap van Tilburgse wetenschappers die zich al bezighielden met duurzaamheid, klimaatverandering en energietransitie, vertelt Groenleer. “Samen met de partners hebben wij nu vastgesteld wat we over de energietransitie willen weten.” In een samenwerkingsagenda is afgesproken om de tanden te zetten in drie thema’s: nieuwe energiemarkten & wet- en regelgeving, governance & burgerparticipatie en digitalisering & data in de energievoorziening. 

Om een duurzaam energiesysteem te realiseren is meer nodig dan het vervangen van fossiele brandstoffen door duurzame opwek

Batterijopslag 

Groenleer verwacht veel van de samenwerking tussen disciplines en met maatschappelijke partners. De multidisciplinaire insteek heeft volgens hem een grote meerwaarde. Een voorbeeld is batterijopslag, een onderwerp waarin de werkplaats zich verdiept. Door wind en zon opgewekte energie kent pieken en dalen in productie. Energie die niet direct wordt gebruikt, wil je graag opslaan om later te kunnen gebruiken. Groenleer: “Technische universiteiten werken aan de technologische oplossingen, wij aan de overige. Onze juristen kijken naar juridische kaders, onze bestuurskundigen naar sturingsvormen, onze economen naar marktmodellen en onze psychologen naar gedragsverandering.” Een voordeel van de samenwerking voor wetenschappers is dat ze dichterbij de praktijk kunnen komen. Zo kunnen ze via de partners toegang krijgen tot data of casuïstiek, bijvoorbeeld over energie-experimenten van partners in wijken of op bedrijventerreinen. Voor maatschappelijke partners is een voordeel dat ze, los van de waan van de dag, hun vragen kunnen delen met andere spelers, om samen tot antwoorden te kunnen komen.  

Oosterloo gaat samen met zijn collega’s van Alliander samenwerken met studenten van Tilburg University op het thema energiebesparing: “Om een duurzaam energiesysteem te realiseren is meer nodig dan het vervangen van fossiele brandstoffen door duurzame opwek. Het vraagt bijvoorbeeld ook om significante energiebesparing en ander gedrag. Hoe kunnen we energiegebruikers zoals overheden, bedrijven en particulieren stimuleren om daar veel meer aan te doen?” 

Burgers spelen nu meer rollen dan in het verleden; ze kunnen naast consument bijvoorbeeld ook producent zijn

Regie 

Hoe langer je met Groenleer en Oosterloo spreekt, hoe meer je beseft hoeveel fundamentele vragen de energietransitie oproept. Een voorbeeld is de verschuiving van centraal naar decentraal bij de energieproductie.  Groenleer: “Burgers spelen nu meer rollen dan in het verleden; ze kunnen naast consument bijvoorbeeld ook producent zijn. Ze kunnen daarmee een rol spelen in het democratiseren van het energiesysteem. Deze transitie is een unieke kans om de rol en verantwoordelijkheid van lokale gemeenschappen te versterken.”  

Een andere fundamentele vraag is hoe je in een dichtbevolkt land dit allemaal in goede banen leidt: wie neemt daarin de regie? Oosterloo zou graag toewerken naar gerichte energieplanologie. “Zo kunnen we systeemefficiënte ruimtelijke ontwerpkeuzes maken en transitiepaden ontwikkelen gericht op optimale inzet van energiedragers en oplossingen binnen het energiesysteem. De energietransitie vindt nu nog te veel bottom-up plaats, met keuzes die vooral ingegeven zijn door zelf-optimalisatie.” Oosterloo hoopt dat de Academische Werkplaats helpt om tot oplossingen te komen: “Deze samenwerking helpt ons in ieder geval om kennis te nemen van veel perspectieven en hopelijk ook te komen tot gedeelde beelden over de toekomst.” 

Groenleer: “Voor ons levert deze samenwerking urgente en belangrijke vragen op die we anders misschien niet hadden gesteld. Hopelijk kunnen wij dan gezamenlijk met antwoorden komen waar de maatschappij wat aan heeft, op korte maar vooral ook lange termijn.” 

Publicatiedatum: 21 september 2023