Onderzoek recht en bestuurskunde

Traditiegetrouw is regelgeving gericht op menselijk gedrag. Echter, in dit tijdperk van Big Data, kunstmatige intelligentie en robotica, die vormgeven aan menselijk gedrag en het soms zelfs vervangen, wordt het klassieke reguleringsparadigma voor ongekende, fundamentele uitdagingen gesteld. Dit onderzoeksprogramma heeft als doel de verschuiving van een mensgericht reguleringsparadigma naar een datagericht reguleringsparadigma in kaart te brengen, te begrijpen en – voor zover mogelijk – mede vorm te geven.

Dit project onderkent weliswaar het belang van menselijk gedrag en menselijke besluitvorming, maar het zet vraagtekens bij de aanname dat regelgeving vooral gericht dient te blijven op het faciliteren van adequate menselijke besluitvorming. Integendeel, de verschuiving naar geautomatiseerde besluitvorming – waarbij normstelling en normhandhaving vervlochten raken – zou een fundamentele heroverweging van het reguleringsparadigma wel eens noodzakelijk kunnen maken.

Hiertoe worden drie onderzoekstrajecten gevolgd die zich richten op kernelementen van regelgeving in het kader van de verschuiving van menselijk gedrag en menselijke relaties naar datarelaties en het gedrag van datasystemen:

• hoe regels kunnen worden geformuleerd en gehandhaafd,
• welke concepten kunnen worden gebruikt in regulering en
• welke waarden essentieel zijn.

Publicaties

Ga voor de meest recente publicaties van dit onderzoeksprogramma naar het Research Portal.

Volg dit project op de website Digital Legal Lab

Catastrofale aantasting van het milieu is de meest urgente mondiale uitdaging waar de mensheid voor staat, en die uitdaging het hoofd bieden vergt ingrijpende maatschappelijke transformaties op alle niveaus.

Wij leven in het Anthropoceen, een geologisch tijdperk waarin de mensheid zo’n dominante invloed heeft op haar leefomgeving dat onze juridische kaders niet langer toereikend zijn om de risico’s in de hand te houden. Er is verontrustend weinig aandacht voor de juridische implicaties van de veranderingen die het Anthropoceen van ons verlangt.

Onze kernhypothese is dat het niet volstaat om onze huidige inzichten in recht en bestuur domweg te ‘mondialiseren’ om deze uitdaging aan te gaan. Wat in de eerste plaats noodzakelijk is, is een heroverweging van het concept en de dimensies van een besluitvormingscollectief dat de natuur en toekomstige generaties omvat. Daarnaast zullen we onze noties van territoriale jurisdictie zodanig moeten herconfigureren dat we het al te simpele onderscheid tussen globaal en lokaal ontstijgen en in plaats daarvan distincties aanbrengen die zien op de duurzaamheid van de ecosystemen op aarde.

Het doel van dit project is nieuwe concepten en nieuwe regulerings- en institutionele modellen te genereren. Deze ideeën worden gebundeld en ontwikkeld binnen netwerken van leidende wetenschappelijke, professionele en politieke actoren. Het project zal ook plannen ontwerpen om de nieuwe generatie juristen en rechtswetenschappers op te leiden.

Ga voor de meest recente publicaties van dit onderzoeksprogramma naar het Research Portal.

Burgers en NGO’s kloppen steeds vaker aan bij de rechter om overheden te dwingen tot beleidsverandering. Dit kan worden beschouwd als een uiting van de wil om deel te nemen aan besluitvormingsprocessen van de overheid anders dan door te stemmen en te vertrouwen op de gekozen volksvertegenwoordigers. De reden voor dit verschijnsel heeft te maken met een afname van het primaat van het parlement in het wetgevingsproces, zowel op nationaal als op Europees niveau.

Vanwege het tempo van de technologische ontwikkelingen maakt de wetgever ook steeds meer gebruik van kaderwetgeving en verregaande delegering van regelgevende taken aan niet-verkozen uitvoerende organen en private regelgevende instanties. Dit dwingt de rechter om actie te ondernemen en op te treden als waakhond in het wetgevingsproces en meer dan eens als regelgever wanneer de wetgever het nalaat om op te treden, zoals het geval is met bijvoorbeeld de wetgeving inzake klimaatverandering.

Dit onderzoeksproject richt zich op de toenemende rol van de rechtsvorming door de rechter in een veranderende wereld. Het traditionele argument tegen rechtsvorming, tegen de rechter als meer dan een ‘gelegenheidswetgever’, is dat rechtbanken geen democratische legitimiteit hebben. Het uitgangspunt van dit project is echter dat maatschappelijke veranderingen de rol van de rechter op legitieme wijze kunnen veranderen.

Wat kan het voor de rechtbanken betekenen om op te treden als quasi-wetgever? Welke wetgevingsmethoden in een rechtsorde met meerdere niveaus kunnen zij toepassen en hoe zoeken zij legitimiteit voor hun beslissingen? Naast het beantwoorden van deze vragen wordt bijzondere aandacht besteed aan de rol die empirische gegevens en wetenschappelijk bewijs spelen bij het ondersteunen van de rechtsvorming, en hoe rechtbanken proberen rekening te houden met de mogelijke gevolgen van potentieel verschillende beslissingen voor de maatschappij, bijvoorbeeld via amicus curiae brieven en hoorzittingen.

Programmaleiders:

• Rob van Gestel
• Jurgen de Poorter